Lãng phí từ các "đề tài" khoa học xếp ngăn kéo"
Sáng nay (12.6), Quốc hội tiếp tục với phiên chất vấn Bộ trưởng Bộ Khoa học – Công nghệ Nguyễn Quân. Những vấn đề liên quan đến việc làm sao ngăn được tình trạng đề tài xếp ngăn kéo, tại sao chưa có thị trường khoa học công nghệ, chưa có nhiều vai trò trong việc thúc đẩy hiện đại hóa nông nghiệp.
ĐB Nguyễn Thị Kim Thúy (Đà Nẵng), băn khoăn, tại sao đến nay Việt Nam chưa có thị trường khoa học công nghệ, phải chăng do cơ chế phân bổ? Còn ĐB Nguyễn Mạnh Cường (Quảng Bình), nêu một thực trạng hiện nay là có nhiều nghiên cứu xong xếp ngăn kéo diễn ra phổ biến, ứng dụng thấp, lãng phí. Phải chăng do sản phẩm khoa học đầu tư dàn trải, không đúng chỗ. ĐB Nguyễn Mạnh Cường, Đoàn Nguyễn Thùy Trang (TPHCM), Nguyễn Thị Khá (Trà Vinh), cũng băn khoăn về vai trò dẫn dắt của khoa học công nghệ trong nông nghiệp. “Trong phiên chất vấn hôm 11-6, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn có nêu sẽ cho nhập giống cây trồng vật nuôi nước ngoài về phát triển trong nước. Bộ trưởng có đồng ý và Bộ trưởng đánh giá thế nào về vai trò của khoa học công nghệ trong phát triển giống cây trồng, vật nuôi. Trách nhiệm của Bộ trưởng trong việc tăng hàm lượng tri thức, công nghệ?”, ĐB Đoàn Nguyễn Thùy Trang chất vấn.
Theo Bộ trưởng Nguyễn Quân, thị trường khoa học công nghệ Việt Nam phát triển muộn nhất trong các thị trường khi chỉ mới bắt đầu từ sau năm 2000. Từ năm 2004 đến nay, Chính phủ đã có các quyết định thúc đẩy phát triển thị trường này. Bộ trưởng Nguyễn Quân cũng thừa nhận, trước đây chúng ta chủ yếu quan tâm đến cung (nghiên cứu của các nhà khoa học) và cầu (doanh nghiệp) mà ít quan tâm đến 2 yếu tố khác là định chế trung gian, môi trường pháp lý. Điều đó đã dẫn đến việc kết quả nghiên cứu không đến được sản xuất do không có định chế trung gian (môi giới, tư vấn, kiểm định…). Để khắc phục điều này, bộ đã tập trung phát triển các sàn giao dịch công nghệ tại Hà Nội, Đà Nẵng, TPHCM cũng như tổ chức các chợ công nghệ trong nước, quốc tế và đã góp phần vào việc kết nối giữa nghiên cứu với ứng dụng.
Lý giải thêm về thuật ngữ “đề tài xếp ngăn kéo”, Bộ trưởng Nguyễn Quân cho biết, thuật ngữ này gồm 3 loại: nghiên cứu cơ bản (cơ bản xếp ngăn kéo do đi trước thời đại để chờ xã hội phát triển. Thứ hai là đề tài ứng dụng nhưng chưa trở thành hàng hóa do không có nguồn đầu tư (ngân sách chỉ dành cho nghiên cứu và thử nghiệm). Lý do quan trong là doanh nghiệp Việt Nam nhỏ và siêu nhỏ nên không có vốn đầu tư. Thứ ba là cũng có một số đề tài nghiên cứu xong không ứng dụng được vì không nhu cầu, không xuất phát từ thực tiễn sản xuất, kinh doanh, chỉ do mong muốn của người làm khoa học. Cũng theo Bộ trưởng, Luật Khoa học công nghệ 2013 đã có những nội dung khắc phục và việc sử dụng ngân sách cho nghiên cứu khoa học phải theo đặt hàng, xuất phát từ nhu cầu sản xuất, kinh doanh. Các văn bản hướng dẫn cũng đã quy định cụ thể cơ chế đặt hàng. Tình trạng này sẽ chấm dứt nếu thực hiện nghiêm luật.
Liên quan đến việc sử dụng kinh phí cho các đề tài nghiên cứu, theo ĐB Đỗ Mạnh Hùng (Thái Nguyên), việc sử dụng ngân sách còn thiếu công khai, minh bạch, cơ quan thuộc bộ thì dễ còn cơ quan khác khó khăn. ĐB Nguyễn Sỹ Cương (Ninh Thuận), nhận định, lãng phí trong khoa học công nghệ vô cùng lớn nhưng kết quả mang lại không tương xứng kinh phí bỏ ra. Làm thế nào để loại bỏ nhưng đề tài không có tính ứng dụng?
Theo Bộ trưởng Nguyễn Quân, để ngăn ngừa các đề tài không ứng dụng được, bộ đã xây dựng cơ sở dữ liệu chuyên gia để các nhà khoa học có thể tham gia vào các hội đồng khoa học trong việc xét duyệt đề tài, nhằm đảm bảo tính khách quan. Tuy nhiên, ông Quân cũng thừa nhận, có nhiều tài nhạy cảm, khó đánh giá, ứng dụng khó xác định. Còn chế tài với các đề tài vi phạm đã rõ. Đó là cơ quan chủ trì không được tham gia đề tài, dự án 2 năm, cá nhân vi phạm sẽ bị treo bút vĩnh viễn hoặc 3-5 năm.
Cũng Bộ trưởng Nguyễn Quân, trong tổng số 2% tổng chi ngân sách cho khoa học công nghệ, tương đương 23.000 tỷ đồng năm 2015. Nhưng con số thực chi cho năm 2015 là 1,52% tương đương 17.300 tỷ đồng. Trong đó, 40% dành cho đầu tư hạ tầng; 40% dành cho chi thường xuyên cho các cơ quan khoa học công nghệ công lập; xấp xỉ 20% còn lại cho nghiên cứu, khoảng gần 4.000 tỷ đồng… Lãng phí nếu có liên quan đến cơ chế đầu tư không tới ngưỡng nên dễ thất bại. Cũng theo Bộ trưởng, ông không nhận được những thông tin về lãng phí tham nhũng trong khoa học công nghệ và đề nghị ĐB cung cấp thông tin. Ngắt lời khi Bộ trưởng Nguyễn Quân không trả lời trực diện câu hỏi, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng, cho rằng, những đề tài xếp ngăn kéo, không ứng dụng chính là lãng phí. Còn nếu so với quy mô to nhỏ trong nghiên cứu với các nước là khó. Khoản dành cho khoa học công nghệ là tỷ lớn, do vậy, cần có giải pháp không để xảy ra tham nhũng. “Ngay cả việc lúng túng đưa vào thực tế là lãng phí rồi, hiệu quả không cao cũng là lãng phí”, Chủ tịch Nguyễn Sinh Hùng nói.
Theo Ngọc Quang (SGGP)