Góp ý Dự thảo Bộ luật Tố tụng hình sự
Sáng 17.6, tại kỳ họp thứ 9 Quốc hội khóa XIII, các đại biểu Quốc hội (ĐBQH) thảo luận tại hội trường về Dự án (DA) Bộ luật Tố tụng hình sự (sửa đổi). Dưới đây là phát biểu góp ý của ĐBQH Nguyễn Thanh Thụy (Đoàn ĐBQH tỉnh Bình Định - ảnh) đối với DA luật nói trên.
Trước hết, tôi đánh giá cao công tác chuẩn bị DA Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS); DA luật đã cụ thể hóa các quy định của Hiến pháp năm 2013 về tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm quyền con người, nhất là quyền của người bị bắt, của bị can, bị cáo, quy định cụ thể trình tự, thủ tục, thời hạn, tháo gỡ những vướng mắc của các cơ quan tố tụng thời gian qua. Nội dung dự thảo luật thể hiện được tinh thần “Đổi mới, tiến bộ, khoa học, nhận khó khăn về phía Nhà nước và tạo thuận lợi hơn cho người dân”. Tôi xin có một số ý kiến sau:
1. Tại Điều 42, 43 quy định Quyền đọc, ghi chép tài liệu trong hồ sơ vụ án (HSVA) của bị can, bị cáo
Đây là một biện pháp cần thiết để bảo đảm thực hiện quyền tự bào chữa một cách công bằng, hiệu quả. Tuy nhiên, dự thảo mới chỉ quy định bị can, bị cáo được quyền đọc, ghi chép bản sao hoặc tài liệu đã được số hóa liên quan đến việc buộc tội trong HSVA trong trường hợp bị can, bị cáo không mời người bào chữa mà chưa quy định những trường hợp bị can, bị cáo theo khung hình phạt chung thân, tử hình, người bị buộc tội có nhược điểm về thể chất mà không thể tự mình thực hiện quyền bào chữa; người có nhược điểm về tinh thần hoặc là người chưa thành niên và người đại diện theo pháp luật của họ vẫn có quyền từ chối người bào chữa, từ chối chỉ định người bào chữa thì họ cũng có quyền đọc các tài liệu liên quan đến việc buộc tội để thực hiện tốt quyền tự bào chữa cho mình, bào chữa cho các đối tượng mà mình là người đại diện theo pháp luật.
Một trong những lo ngại của nhiều đại biểu khi áp dụng chế định này là “sự an toàn của HSVA”, nhất là đối với trường hợp bị can, bị cáo đang bị tạm giam. Tố tụng hình sự nước ta thuộc mô hình thẩm vấn, do vậy, HSVA có ý nghĩa rất quan trọng đối với toàn bộ quá trình chứng minh tội phạm, đòi hỏi phải được bảo quản hết sức nghiêm ngặt. Vì vậy, đề nghị ban soạn thảo cần thiết kế những quy định để đảm bảo sự an toàn của HSVA.
Về bảo đảm quyền của bị can đọc HSVA không chỉ liên quan đến BLTTHS, mà còn liên quan chặt chẽ đến Luật Tạm giữ, tạm giam đang thảo luận hiện nay. Vì vậy, phải bảo đảm sự liên thông giữa hai DA luật này. BLTTHS quy định quyền đọc hồ sơ; Luật Tạm giữ, tạm giam phải có các quy định cụ thể về thời gian, địa điểm đọc và trách nhiệm của cơ quan giam giữ trong việc bảo đảm quyền này của bị can.
2. Về quy định bắt buộc ghi âm, ghi hình hoạt động hỏi cung bị can (Điều 174)
Là một trong những đổi mới nhằm tăng tính minh bạch của hoạt động tố tụng, hạn chế tình trạng bức cung, nhục hình, dẫn đến oan sai. Những vụ bức cung, mớm cung, nhục hình thời gian qua không chỉ với những vụ án về tội rất nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng, ngay cả với tội ít nghiêm trọng, nghiêm trọng, tội có mức án thấp hơn, với những đối tượng trình độ văn hóa thấp, bị can ngoan cố đều xảy ra việc bức cung, nhục hình. Tôi thống nhất với quy định bắt buộc ghi âm, ghi hình trong hoạt động hỏi cung bị can, nhằm bảo vệ quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân đã được Hiến pháp quy định. Đồng thời là một trong những căn cứ để bảo vệ cán bộ tư pháp đã tiến hành tố tụng đúng pháp luật; không nên quy định “Khi xét thấy cần thiết” như khoản 1 Điều 173 Dự thảo dễ bị vận dụng tùy nghi, phụ thuộc vào đánh giá chủ quan của các cơ quan tố tụng, có thể thiếu khách quan, quyền con người sẽ bị vi phạm.
3. Về chủ thể có quyền thu thập chứng cứ (Điều 77, 81, 106, 114)
Dự thảo quy định người bào chữa có quyền thu thập chứng cứ là một bước đột phá rất cần thiết để làm rõ sự thật khách quan của vụ án, bảo đảm nguyên tắc tranh tụng, bảo đảm quyền bào chữa của bị can, bị cáo, phù hợp với vị trí của người bào chữa trong quá trình tố tụng hình sự và đã phân biệt với các biện pháp thu thập chứng cứ của cơ quan điều tra. Dự thảo nên quy định rõ người bào chữa có quyền tham gia vào các hoạt động điều tra theo quy định của pháp luật, các cơ quan phải có trách nhiệm tạo điều kiện để luật sư thu thập chứng cứ và trong trường hợp có sự cản trở không có lý do chính đáng, luật sư có quyền khiếu nại theo quy định của pháp luật để bảo đảm quyền thu thập chứng cứ của mình.
4. Thủ tục cấp, giao văn bản tố tụng (VBTT - Điều 129)
Khoản 2 Điều này quy định trường hợp người được cấp, giao VBTT không có người thân thích có đủ năng lực hành vi dân sự cùng cư trú, hoặc có nhưng họ không chịu nhận hộ VBTT thì có thể chuyển giao văn bản đó cho tổ trưởng tổ dân phố, UBND hoặc cơ quan công an cấp xã nơi người được cấp, giao cư trú và yêu cầu những người này cam kết giao lại tận tay ngay cho người được cấp, giao. Tuy nhiên, dự thảo chưa quy định trong trường hợp này thì ngày nào được coi là ngày được cấp, giao VBTT, đó là ngày những người này nhận văn bản hay ngày người được cấp, giao ký nhận văn bản. Do vậy, để có căn cứ tính thời hạn tố tụng đối với trường hợp này, Dự thảo Bộ luật cần phải bổ sung quy định ngày được coi là ngày được cấp, giao văn bản.
Ngoài ra, để bảo đảm yêu cầu về cải cách thủ tục hành chính, tính khả thi của quy định và không gây khó dễ tổ trưởng tổ dân phố, UBND hoặc cơ quan công an cấp xã, Dự thảo nên bổ sung quy định họ có quyền từ chối nhận văn bản hộ nếu họ không rõ thời điểm trở về hoặc không rõ địa chỉ của người được cấp, giao văn bản.
5.Về thời hạn tạm giam (Điều 163)
Một trong những quan điểm xuyên suốt trong các nghị quyết của Đảng về cải cách tư pháp và Hiến pháp năm 2013 đó là phải tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm, quyền con người, quyền công dân. Yêu cầu này phải được thể hiện trong nhiều chế định của BLTTHS, trong đó có chế định tạm giam. Dù họ là người đã có Quyết định khởi tố vụ án hình sự, khởi tố bị can nhưng theo quy định tại Điều 31 Hiến pháp năm 2013 thì họ vẫn chưa bị coi là có tội; họ chỉ bị coi là có tội khi đã có bản án kết tội của tòa án có hiệu lực pháp luật. Do đó, để bảo đảm tốt hơn quyền con người, quyền công dân, phù hợp với xu hướng chung của các nền tư pháp trên thế giới, tôi thống nhất như Dự thảo BLTTHS lần này quy định giảm thời hạn tạm giam theo hướng: đối với tội nghiêm trọng và tội rất nghiêm trọng, chỉ gia hạn một lần thay vì gia hạn hai lần như hiện nay; đối với tội đặc biệt nghiêm trọng, chỉ gia hạn hai lần thay vì gia hạn ba lần như hiện nay. Việc rút ngắn thời hạn tạm giam sẽ buộc các cơ quan tố tụng phải cân nhắc kỹ thời điểm bắt giam, phải tổ chức lực lượng để khẩn trương kết thúc vụ án, không kéo dài tình trạng pháp lý căng thẳng của bị can, bị cáo. Đây cũng là tiêu chí của một nền tư pháp tiến bộ, văn minh.
SỸ NGUYÊN (Tổng hợp)