NẾP NHÀ

Có phải là cổ tích?

Mẹ tôi là một phụ nữ không biết chữ, nhưng lại là người tác động rất lớn đến sự học của các con.

Gia đình tôi có cả thảy sáu anh chị em. Người được học nhiều, người học ít dựa theo cảnh nhà vào từng thời kỳ và tùy vào khả năng của mỗi người. Nhưng học, gắng học và cố đến khi nào không thể được mới thôi, đã là quyết tâm của mẹ. Điều kiện sinh sống, chỗ ở của gia đình tôi thường không được ổn định. Có khi, phải ở nhà mướn mà lại còn phải mướn chung với người họ hàng nữa kìa! Nhưng có ở nhà mình hay nhà mướn, có ở chung hay được riêng tư, cái bàn học vẫn là vật dụng giá trị nhất của gia đình tôi. Nhà chật, bàn có thể dùng để tiếp khách và dọn cơm ăn. Nhưng, để phục vụ cho bất cứ một mục đích gì thì việc học của chúng tôi vẫn là tiêu chí đầu tiên. Mẹ đã không hiếm lần tiếp khách ngay nơi mấy chiếc ghế con kê ở chái hiên. Và bố, bữa nhắm rượu với bác hàng xóm thôi thì tạm trên manh chiếu, một góc nhà…

Mẹ luôn nhắc nhở chúng tôi học và cố gắng duy trì cho chúng tôi thói quen cứ tối đến, cơm nước xong là tất cả đều phải ngồi vào bàn học. Mười tối như chục, không vì bất cứ một việc gì mà cái nếp này bị gián đoạn. Gặp những khi nhà có công việc hay đang lúc bận rộn, mẹ cũng không cho chúng tôi được mó tay đến. Mẹ luôn giành việc để cho các con có thể an tâm mà học. Những đêm yên vui và ý nghĩa như thế, đã được tôi ghi lại trong tác phẩm đầu đời của mình. Là một bài thơ có tên: “Buổi tối ở nhà em”. Bài thơ, rất may đã được đăng trên báo và được mẹ cất giữ rất cẩn thận. Anh chị em tôi cũng chỉ biết chuyện này sau khi mẹ mất. Cách quý trọng chữ nghĩa và nâng niu kỷ vật của mẹ khiến tôi rơi nước mắt suốt nhiều năm sau này, nhất là khi tôi quyết lòng đeo đuổi nghiệp viết.

Chẳng mấy khi vắng mẹ trong những “buổi tối ở nhà em”, và mẹ cũng chỉ chịu lên giường khi đứa con cuối cùng rời bàn học, tắt đèn. Những đêm mùa hè, thi thoảng, mẹ nấu cho chúng tôi một xoong chè, và mùa đông, nào có gì ngoài một rổ khoai luộc nóng hổi. Khi đã lớn thêm và thấy nhiều người bị sa ngã trước bao nhiêu là cám dỗ của những năm tháng đó, tôi hiểu vì sao mà hết cả mấy anh chị em chúng tôi đều thoát khỏi. Riêng tôi từ những đêm đêm như thế, biết bao điều tươi đẹp đã được khơi dậy trong tâm trí non nớt của mình. Khơi dậy, nẩy nở và lưu giữ cho mãi tận đến giờ.

Tất nhiên, không thể đòi hỏi những bà mẹ hiện đại phải như mẹ tôi hồi trước. Bởi họ có trình độ, chẳng hạn. Bởi họ có nhiều tiền của, chẳng hạn. Và họ đã đầu tư, đã trang bị cho chuyện học hành của con mình quá đủ đầy rồi. Họ có rất nhiều thứ để làm cho con mình học tốt. Nên chẳng việc gì phải chọn cái cách, mà một bà mẹ không biết chữ như mẹ tôi, đã làm cho các con của mình. Điều mà không hiếm những bà mẹ bây giờ thấy rất là… cổ tích. Phải không?

NGUYỄN MỸ NỮ