Góp ý Dự thảo Bộ luật Dân sự (sửa đổi): Về thực hiện hợp đồng khi hoàn cảnh thay đổi cơ bản
Tại Kỳ họp thứ 10 Quốc hội khóa XIII, trong buổi thảo luận về Dự thảo Bộ luật Dân sự (sửa đổi), đại biểu Nguyễn Văn Cảnh (Ðoàn đại biểu Quốc hội Bình Ðịnh) đã góp ý Ðiều 419 của Dự thảo về thực hiện hợp đồng khi hoàn cảnh thay đổi cơ bản. Ðây là một trong những nội dung quan trọng, còn nhiều ý kiến khác nhau.
Hợp đồng (HĐ) dân sự phải được giao kết, sửa đổi, chấm dứt trên cơ sở tự do, tự nguyện cam kết, thỏa thuận giữa các bên ký HĐ. Mục đích ký kết một HĐ là để thực hiện một việc hoặc nhiều việc đã lên kế hoạch trước, và HĐ này còn làm căn cứ để ký kết nhiều HĐ khác.
Dự thảo Luật lần này cho phép một bên trong HĐ có quyền yêu cầu bên kia đàm phán lại HĐ nếu hoàn cảnh thay đổi cơ bản và nếu không đồng ý đàm phán lại thì có thể yêu cầu phân xử tại Tòa án. Quy định như vậy thì khó đảm bảo các HĐ sẽ được thực hiện nghiêm túc, không đảm bảo các bên thực hiện được các kế hoạch mà mình đã vạch ra căn cứ trên các HĐ đã ký.
Tôi xin nêu ví dụ đơn giản, để xuất khẩu một lô hàng áo sơ mi, tôi phải ký HĐ mua đúng loại vải, nút, chỉ, nếu đối tác ký HĐ bán nút áo bảo do hoàn cảnh thay đổi cơ bản không cung cấp được nút áo cho tôi theo thỏa thuận trong HĐ, thì làm sao tôi hoàn thành cái áo để xuất khẩu.
Việc cho phép Tòa án điều chỉnh HĐ do hoàn cảnh thay đổi cơ bản sẽ bị một bên lợi dụng gây khó khăn cho bên kia khi họ không muốn thực hiện các cam kết trong HĐ.
Để Tòa án sửa đổi nội dung HĐ nhằm cân bằng quyền và lợi ích hợp pháp của các bên cần phải có thời gian. Đến lúc Tòa án đưa ra được quyết định thật sự hợp tình, hợp lý thì thiệt hại về kinh tế, về uy tín của công ty do phải chờ đợi quyết định của Tòa án, dẫn đến sự chậm trễ trong công việc thì ai sẽ bù đắp vào?
Trong HĐ thường đã có quy định các trường hợp bất khả kháng như lũ lụt, hỏa hoạn, bão, động đất, sóng thần, chiến tranh, bạo loạn, đảo chính, đình công, cấm vận, thay đổi chính sách của Chính phủ, 2 bên cũng có thể bổ sung quyền, nghĩa vụ đối với trường hợp tỉ giá, giá cả biến động lớn, trường hợp mất điện hay lỗi do bên thứ ba.
Trong thực tế, khi một bên trong HĐ gặp khó khăn thật sự đến mức không thể thực hiện được HĐ thì để HĐ được tiếp tục thực hiện, bên còn lại thường sẽ sẵn sàng chấp nhận việc 2 bên cùng đàm phán lại để điều chỉnh HĐ với mong muốn giảm thiểu thiệt hại, đảm bảo lợi ích 2 bên mà không cần sự can thiệp của Tòa án hay bên thứ ba.
Trong giao kết HĐ, việc giao kết bằng lời nói cũng được pháp luật công nhận. Hàng ngày chúng ta vẫn thực hiện hình thức này, dù khó khăn, nhưng vì chữ tín chúng ta vẫn cố gắng thực hiện các cam kết. Nếu theo quy định Điều 419 của Dự thảo Luật, một HĐ đã được xác lập bằng văn bản mà vẫn chưa đảm bảo sẽ được thực hiện theo thỏa thuận, thì theo tôi, khi luật đi vào cuộc sống, điều luật này sẽ bị lợi dụng để gây tổn hại đến lợi ích của các cá nhân, tổ chức, và cả các quan hệ dân sự trong xã hội. Vì vậy, tôi đề nghị Quốc hội xem xét, khi nội dung này chưa khả thi thì không đưa Điều 419 vào Bộ luật Dân sự.
NGUYỄN VĂN CẢNH