Nhà thơ Yến Lan, một “Người Bình Ðịnh” độc đáo
Từ lúc sinh ra cho đến lúc trở về cát bụi hơn 80 năm cuộc đời, thì có đến gần 60 năm nhà thơ Yến Lan sinh sống trên đất Bình Ðịnh, để từ đó “hồn quê hương như suối nguồn chảy mãi” trong những tác phẩm thơ, văn của ông, để Yến Lan thật sự là một “Người Bình Ðịnh” độc đáo!
Sau khi Cách mạng Tháng Tám thành công, ông Yến Lan (tên thật là Lâm Thanh Lang, quê ở phường Bình Định, thị xã An Nhơn) là Ủy viên văn hóa Cứu quốc Bình Định, rồi Ủy viên văn hóa kháng chiến Nam Trung bộ, Trưởng Đoàn kịch “Kháng chiến”...Đến sau năm 1954, Yến Lan tập kết ra Bắc, trở thành hội viên Hội Nhà văn Việt Nam từ năm 1957, làm việc tại Nhà xuất bản Văn học. Sau năm 1975, ông trở về quê nhà công tác tại Hội VHNT tỉnh Bình Định cho đến ngày mất (5.10.1998).
Nhà thơ Yến Lan (thứ nhất, trái qua) và bạn thơ.
Những vần thơ nặng tình quê hương
Yến Lan là người yêu quê hương nên phần lớn những sáng tác, những bài thơ được đánh giá hay nhất của ông đều bắt nguồn từ những cảm hứng sáng tác của đất và người Bình Định như: Bến My Lăng; chùm thơ về Bình Định (Bình Định 1935, Bình Định 1945, Bình Định 1947, Bình Định 1975...); Đi trong nắng mới, Lại về tỉnh nhỏ, Uống rượu với bạn đồng hương…Những hình ảnh, sự kiện diễn ra trên quê hương trong thơ ông có vẻ đẹp lung linh của ngôn từ, của cảm xúc chất ngất. Chúng không chỉ theo ông suốt cuộc đời mà còn với nhiều thế hệ độc giả. Thậm chí đã có hiện tượng chuyển danh mà điển hình là nhiều người gọi Bến đò Trường Thi là bến My Lăng sau khi yêu thơ Yến Lan.
Ai đã biết về Yến Lan chắc không quên mảnh đời cơ khổ mà thanh bạch của nhà thơ. Ông lẳng lặng làm việc, lẳng lặng tìm mọi cách vượt khó khăn, không than thở, như “bông hoa dại vẫn nở khi đất đã khô cằn”. Hơn ai hết với tâm hồn nhạy cảm của người nghệ sĩ đã quen tự lập từ nhỏ, ông mạnh mẽ đón lấy ngọn gió thời đại. Cảm hứng mới đã đem lại diện mạo mới cho thơ Yến Lan, làm cho thơ ông ngày càng đằm thắm với vẻ đẹp bình dị mà uyên áo. Chẳng thế mà nhà thơ, nhạc sĩ tài hoa Văn Cao đã nhìn nhận: “Từ một người bình dị Yến Lan đang trở thành một người muốn thúc đẩy một sức gì đang làm trì trệ cuộc sống của chúng ta. Tôi thấy ở anh một sự chuyển biến, một sự mở ra có sức lực”.
Nhiều đóng góp được đánh giá cao
Cùng với nhà thơ Hoàng Cầm và một số nhà thơ khác, Yến Lan là một trong những người đặt nền móng để khai sinh loại hình nghệ thuật kịch thơ. Ông cùng với nhà thơ Nguyễn Bính viết vở kịch thơ “Bóng giai nhân” đã gây tiếng vang lớn tại kinh thành Huế (năm 1941); ông cũng đã viết vở kịch thơ “Gái Trữ La” và “Bánh xe Luân Hồi” chưa được công diễn (còn lưu giữ trong Di cảo của Nhà thơ).
Trong bài tựa cho tập Thơ Yến Lan do NXB Văn học ấn hành năm 1987, nhà thơ Chế Lan Viên viết: “Yến Lan có tài, có tài đặc biệt và rất sớm. Nhưng Lan đâu có gặp nhiều ngẫu nhiên may mắn như tôi, Lan đã phải đương đầu với nhiều khó khăn trong cuộc sống…”. Những bài thơ tứ tuyệt chính là “cái tài đặc biệt” của thi sĩ Yến Lan. Bởi vậy, nhà thơ Trúc Thông đã nhận xét về thơ tứ tuyệt của Yến Lan một cách đầy cảm phục: “Trong số lưa thưa bậc hảo hán của thơ tứ tuyệt Việt Nam hiện đại, Yến Lan thuộc loại “bố già”. Một “bố già” hiền lành. Không cân quắc, ngang tàng, vang động. Nhưng vẫn đầy cốt cách trong cung cách âm thầm…”.
Người ta thường nói nhiều khi cả cuộc đời một thi nhân chỉ cần để lại cho đời một bài thơ hoặc một câu thơ hay là đủ. Nhưng, với Yến Lan, giới yêu thơ đánh giá mỗi giai đoạn lịch sử, ông đều để lại dấu ấn với rất nhiều bài thơ hay. Nhà thơ Hữu Thỉnh, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, đã từng đánh giá: “Trong gần 60 năm liên tục, Yến Lan đã cống hiến nhiều truyện ngắn, kịch thơ, ca kịch, trường ca và thơ, thể loại nào cũng có thành tựu. Chính vì vậy, cùng với Chế Lan Viên, Tế Hanh và các nhà thơ cùng thế hệ, Yến Lan đã có nhiều đóng góp lớn cho văn học, là bậc thầy mẫu mực cho nhiều thế hệ các nhà văn noi theo”.
Nhà thơ Yến Lan và vợ con khi sống trên đất Bắc.
Cần đánh giá toàn diện để tôn vinh “xứng tầm”
Với tất cả những đóng góp xuất sắc cho thi ca, cho quê hương Bình Định, với tình yêu quê hương tha thiết của mình nhà thơ Yến Lan xứng đáng được tôn vinh như một “Người Bình Định” độc đáo.
Khi thực hiện luận văn thạc sĩ về “Thế giới nghệ thuật thơ Yến Lan” (Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn TP Hồ Chí Minh), nghiên cứu sinh Trần Tiến Thành đã nhấn mạnh: “Yến Lan là một hiện tượng độc đáo trong văn học Việt Nam hiện đại. Tuy nhiên, cho đến nay, chưa có bao nhiêu công trình nghiên cứu về thơ ông, ngoại trừ một số bài viết ngắn có tính chất điểm sách hay hồi ức, kỷ niệm. Trong bối cảnh đó, không có gì lạ khi việc khảo sát phong cách nghệ thuật thơ Yến Lan vẫn còn bị để ngỏ. Đây chính là điều cần sớm được khắc phục để chúng ta có thể có được một cái nhìn bao quát, đầy đủ về diện mạo thơ Việt Nam thế kỷ XX”.
Gia đình nhà thơ Yến Lan và những người kính trọng tài năng của ông đang mong mỏi các cấp có thẩm quyền, cơ quan hữu quan của thị xã An Nhơn và tỉnh quan tâm tổ chức hội thảo có quy mô để đánh giá toàn diện hơn về vai trò, đóng góp của nhà thơ Yến Lan đối với nền văn học Việt Nam; tạo điều kiện hỗ trợ viêc thu thập, xuất bản di cảo và tái bản những tác phẩm có giá trị trong sự nghiệp sáng tác của ông.
Bên cạnh đó, cần xem xét việc đặt tên đường Yến Lan tại thành phố Quy Nhơn; đồng thời đổi vị trí đặt tên con đường mang tên ông tại thị xã An Nhơn (hiện nay là con đường nhỏ, ít người biết đến) để góp phần tôn vinh xứng tầm đối với một thi sĩ tài hoa. Về lâu dài, các cấp chính quyền cũng cần tạo điều kiện, quy hoạch, bố trí địa điểm để xây dựng Nhà lưu niệm nhà thơ Yến Lan và Nhóm tứ hữu Bàn Thành gắn với “Bến My Lăng” (ở khu vực ven sông Côn) để gìn giữ và phát huy những di sản, giá trị đặc sắc của văn hóa qua thi ca Bình Định....
TRƯỜNG ĐỊNH - HOÀI THU