Ông Dư bài chòi

“Ông Dư bài chòi” là cách gọi trang trọng mà thân mật của nhiều người dân dành cho ông Nguyễn Dư (69 tuổi, ở thôn Hải Đông, xã Nhơn Hải, TP Quy Nhơn), một lão ngư nhiều đam mê nghệ thuật truyền thống, có khả năng sáng tác bài chòi và có nhiều đóng góp trong việc bảo tồn và phát huy bài chòi cổ ở địa phương.

Bắt đầu từ một niềm hâm mộ

Sinh ra và lớn lên ở làng biển xã Nhơn Hải, năm 12 tuổi ông Dư theo cha ra biển để kiếm sống. Ông kể, những lúc trăng thanh gió mát, sau những giờ lao động mệt nhọc trên biển, các bạn thuyền lớn tuổi thường ngồi với nhau nhâm nhi chén trà, chén rượu và cùng hô bài chòi, hát bội để vơi đi mệt nhọc, cũng là để chia sẻ nhọc nhằn cùng nhau… Từ những chuyến biển ra khơi vào lộng cùng bạn thuyền, ông Dư chăm chú lắng nghe rồi hâm mộ từ lúc nào chẳng biết.

Ông Nguyễn Dư đang làm hiệu trong hội đánh bài chòi cổ tại xã Nhơn Hải dịp Tết Bính Thân 2016.

Bài chòi đã đến với cuộc sống của ông Dư như cái duyên, lôi cuốn ông tập hô hát và thuộc lòng những bản bài chòi cổ, những điệu hò đối đáp, những  làn điệu hát bộ. “Hồi đó cứ mỗi dịp trăng thanh gió mát, nghỉ biển ở nhà, mấy người lớn tuổi thường trải chiếu trước bãi biển để hát bài chòi cho vui, có cả ban nhạc với trống, kèn, đàn cò hẳn hoi. Tui cũng tham gia hát phục vụ  rất đông người dân trong xã đến thưởng thức” - ông Dư kể lại.

Vào khoảng thập niên 70 của thế kỷ trước, ở xã Nhơn Hải thường xuất hiện một số nghệ nhân bài chòi từ các nơi khác đến biểu diễn hát dạo. Đam mê bài chòi nên ngày nào ông Dư cũng đi theo để nghe họ hát và về tự trau dồi tập luyện. Thế rồi tình yêu bài chòi khiến ông tập tành sáng tác, ông viết theo thể văn vần, chủ yếu là thể thơ lục bát. Sáng tác của ông có chủ đề gần gũi với đời sống làng biển Nhơn Hải, lời thơ mộc mạc, chân chất viết theo các làn điệu hò khoan, nói lối, xàng xê, xuân nữ, hò quảng, cổ bản…. Chính vì mức độ đậm đặc của tính địa phương mà nhiều sáng tác của ông được người dân trong xã yêu mến, hát truyền miệng với nhau cho đến bây giờ.

Cách đây gần 50 năm, ông Dư là thành viên của Đoàn cải lương xã Nhơn Hải. Ông vừa là phó trưởng đoàn, vừa là diễn viên. Tiếng là đoàn cải lương nhưng trong kịch mục không chỉ có cải lương, mà còn có cả bài chòi; phục vụ không chỉ người dân trong xã mà còn đi biểu diễn ở nhiều địa phương khác. Sau khi Đoàn cải lương tan rã, đến năm 1977, xã Nhơn Hải lại thành lập đoàn hát bội do nghệ sĩ tài danh Đinh Quả (Nhà hát tuồng Đào Tấn) về truyền dạy. Đam mê nghệ thuật truyền thống khiến ông Dư có mặt ở Đoàn hát bội xã Nhơn Hải như một sự hiển nhiên. Ông lại vừa học vừa diễn và nhanh chóng được công chúng yêu mến qua những vai diễn như Cao Hoài Đức (tuồng Trảm Trịnh Ân), Trương Phi (tuồng Cổ Thành)… Và những khi cần ông Dư lại vui vẻ trình diễn bài chòi phục vụ bà con. Ông Dư bài chòi - cái tên đính luôn vào ông từ bấy đến giờ như một danh hiệu mà bà con đã trao tặng cho ông.

Tích cực đóng góp cho bài chòi cổ

Hiện ở xã Nhơn Hải hầu như chỉ còn ông Dư  là người hiếm hoi vừa rành bài chòi cổ vừa có khả năng sáng tác, lại rất nhiệt tình làm hạt nhân nòng cốt trong việc khôi phục hội đánh bài chòi cổ tại địa phương.

Tại Ngày hội Văn hóa-  Thể thao miền biển TP Quy Nhơn năm 2012, tham gia cùng đội bài chòi cổ xã Nhơn Hải thi tài với những địa phương khác, nghệ nhân Nguyễn Dư đã đạt 2 giải Nhất hát bài chòi cổ (làm hiệu) và hát hò đối đáp.

Xã Nhơn Hải đã thành lập đội bài chòi cổ biểu diễn phục vụ nhân dân trong xã vui xuân từ dịp Tết Quý Tỵ 2013. Từ đó, trong mỗi dịp tết đến xuân về, nhân dân địa phương lại hào hứng tham gia chơi bài chòi cổ, một phần quan trọng là nhờ có ông Dư làm hiệu. Ngoài những câu thai trong hội đánh bài chòi cổ do Trung tâm VH-TT-TT TP Quy Nhơn cung cấp, ông Dư đã sáng tác thêm nhiều câu thai với lời lẽ gần gũi, dí dỏm tả về các thẻ bài.

Ông Nguyễn Dư là thành viên tích cực của nhóm hạt nhân đồng quản lý nghề cá ven bờ xã Nhơn Hải. Ông đã sáng tác và biểu diễn bài chòi trong các lớp tập huấn dành cho ngư dân trong xã, với nhiều chủ đề liên quan gần gũi “đậm chất biển”, như lời trong bản bài chòi có tựa đề “Thuyết trình viên” do ông sáng tác tuyên truyền về bảo vệ san hô và rong mơ: “...Tại vì sao mình không tự quản/ Rạn san hô quý giá cực kỳ…Nhiều tôm, cá, mực làm ăn/ Mà sao bắn phá hằng năm hằng ngày…”. Vì vậy, mỗi khi thấy ông tham dự lớp tập huấn là nhiều “người hâm mộ” mời ông lên biểu diễn, họ lại có dịp trầm trồ cái tên “ ông Dư bài chòi” và những lớp tập huấn, những buổi tuyên truyền ấy trở nên sinh động và ngày càng giàu sức lôi cuốn.

ĐOÀN NGỌC NHUẬN