Nghề ép dầu phộng đang trở lại
Không phồn thịnh như ngày trước nhưng vài năm trở lại đây, dầu phộng ép thủ công đang trở lại. Cuộc trở lại tuy chậm rãi nhưng vững chắc này nhờ vào xu hướng lựa chọn dầu phộng nguyên chất cho gia đình của các bà nội trợ.
Nghề ép dầu phộng có lúc tưởng chừng chỉ còn trong ký ức, do chịu không nổi với sức ép cạnh tranh của dầu thực vật công nghiệp, với giá thành rẻ, mẫu mã bắt mắt. Đúng cái lúc nghề ở vào tình thế “chuẩn bị ra đi” thì người tiêu dùng đã kéo nghề này ở lại.
Người thợ ép quay trục ép chặt “con đậu” lên khối bánh đậu để dầu tứa ra.
Trở lại và chuyển hướng
Đó là câu cửa miệng của anh Phạm Ngọc Lộc (32 tuổi, ở thôn Tân Hòa, xã Cát Tân, huyện Phù Cát), chủ cơ sở ép dầu phộng, dầu mè Ba Trị, khi nói về cuộc trở lại của nghề ép dầu phộng. Nối nghiệp cha vào năm 2000 - thời điểm dầu ép thủ công gần như không còn chỗ đứng trên thị trường - anh Lộc xác định cố gắng sản xuất cầm chừng, bỏ cho một vài mối quen, cốt chỉ để giữ được nghề. Cầm cự như thế đến cách đây chừng 5 năm, tình thế thay đổi, việc tiêu thụ sản phẩm bắt đầu dễ dàng hơn. Nhu cầu dầu ép thủ công tăng dần, tuy không thể sánh được với những năm tháng hoàng kim của nghề, nhưng cũng đủ để những người trong nghề như anh Lộc phấn khởi.
Ông Phạm Ngọc Quảng (75 tuổi) - cha anh Lộc, cũng là người gầy dựng cơ sở ép dầu Ba Trị - nhớ lại: “Nhà tôi hành nghề ép dầu từ năm 1988. Chưa phải là lâu nếu so với bạn nghề, nhưng đủ để thấy tiếc nếu nghề phải dẹp bỏ. Trong những năm nghề ép dầu thủ công xuống dốc, năm khá nhất, nhà tôi cũng chỉ ép được 3 tấn đậu. Bây giờ, với 5 bộng (tức khuôn ép dầu) với đủ kích cỡ (từ 1 đến 2,5 tạ đậu), một ngày nhà tôi có thể ép được hơn 1 tấn đậu. Từ cuối tháng Hai đến cuối tháng Tư âm lịch, bà con chở đậu đến ép dầu tấp nập, mùi dầu thơm lừng, béo ngậy, làm cảnh nhà tôi nhộn nhịp. Vui hơn nữa là người con trai út đã phấn chấn tinh thần với công việc của tôi truyền lại, làm việc cật lực mỗi ngày!”.
Khâu gia công đậu phộng nguyên vỏ thành mẻ dầu vàng ươm, sóng sánh khá phức tạp và tốn nhiều thời gian. Sau khi phơi khô, đậu được đưa vào máy sạc để tuốt sạch vỏ lụa. Tiếp đó, hạt đậu được xay thành bột, rồi cho vào nồi hấp. Theo lời thợ ép dầu, công đoạn hấp bột đậu thường đòi hỏi nhiều về kỹ thuật và kinh nghiệm; bởi nếu hấp không đủ thời gian, đậu sẽ không cho dầu, ngược lại, hấp chín quá, đậu sẽ nhão. Vì thế, người canh lò phải luôn xới đều tay trong khi hấp và canh đủ thời gian để đậu vừa chín tới. Sau đó, xúc đậu ra tấm bao lác, cho vào khuôn làm bằng sắt để tạo thành một bánh dầu với đường kính phù hợp với kích cỡ bộng. Xếp bánh dầu vào bộng, người thợ ép dùng sức để quay trục ép chặt con đội (còn gọi là kít) lên khối bánh dầu. Từ đây, dầu tứa ra, qua màng lọc và chảy vào xô, thau.
Vào mùa cao điểm, hàng nhiều, nhu cầu của khách hàng tăng cao nên anh Lộc phải mướn thêm 5 lao động. Anh kể: “Người lao động cũng là họ hàng, bạn bè trong xóm. Họ đều là nam, có sức vóc, chịu được nhiệt độ cao và nhiệt tình. Bình quân mỗi người được trả công từ 4,5 đến 5 triệu đồng/tháng và được bao ăn”.
Những niềm vui từ dầu phộng nguyên chất
Chị Võ Thị Hạnh (47 tuổi, ở thôn Xuân An, xã Cát Tường, huyện Phù Cát) cho biết, gia đình chị dùng dầu phụng nguyên chất ép thủ công đã gần 5 năm nay. Cứ vào mùa đậu phộng, chị lại tìm mua đậu tốt, đem về phơi khô, rồi đưa đậu đi ép. Năm nay, chị ép hẳn một lúc 3,5 tạ đậu khô, thu về 110 lít dầu phộng.
“Nhu cầu dầu ép thủ công tăng dần, tuy không thể so sánh với những năm tháng hoàng kim của nghề nhưng cũng đủ để những người trong nghề như anh Lộc phấn khởi”
Chị bảo: “Bình thường, tôi chỉ ép khoảng 1 tạ đậu là đủ dùng cho cả gia đình trong năm. Năm nay, tôi ép nhiều hơn để dành chia cho các em đang ở TP Quy Nhơn, Sài Gòn. Tụi nó mê lắm, năm nào cũng gọi điện nhờ chị ép dùm. Trước, nhiều người ngại dùng dầu phộng vì phải khử dầu, cách rách, không tiện lợi bằng dầu thực vật đóng chai bán trên thị trường. Nhưng nếu biết cách nấu, tức là để cho dầu thật nóng và khử ít hành, tỏi, món ăn sẽ thơm ngon, đậm đà hơn nhiều so với dùng dầu công nghiệp!”.
Vừa múc dầu qua màng lược, ông Võ Cảnh (66 tuổi, ở thôn Mỹ Hóa, xã Cát Hanh, huyện Phù Cát) bỏ nhỏ: “Là đàn ông nhưng tôi cũng mê dầu phộng ép nguyên chất theo hình thức thủ công này. Con cái bận hết nên tôi xung phong đi ép dầu. Sáng sớm, tôi chở 180kg đậu vượt 8 cây số để đến chỗ ép dầu. Tranh thủ lúc dầu chưa ra, tôi đánh cờ tướng với ông chủ cơ sở. Nếu ép dầu qua trưa, chủ cơ sở còn mời cơm người ép dầu nữa”.
Không chỉ lấy dầu, nhiều người còn lấy bánh dầu sau khi ép đem về làm thức ăn cho gia súc hoặc làm phân bón cho cây. Chị Huỳnh Thị Thủy (50 tuổi, ở khu vực Phú Thành, phường Nhơn Thành, TX An Nhơn) tâm sự: “Nhà có trồng đậu nên năm nào, mình cũng để dành hơn 2 tạ đậu để đem ép dầu dùng. Chỗ tôi ở, 10 nhà trồng đậu thì đã có 9 nhà đi ép dầu về dùng rồi. Tính ra thì số tiền ép dầu hơn 500 ngàn đồng nhưng để dùng cho cả năm thì không đáng là bao. Chưa kể, số bánh dầu khô sau khi ép, tôi đem về nuôi bò. Bò có kén ăn mấy cũng mê món bánh dầu này. Ăn thứ thức ăn này, con nào cũng mướt mát. Có năm, ngoài số bánh dầu của mình, tôi còn mua thêm bánh dầu của người khác (7.000 đồng/kg) để làm phân bón nữa đấy”.
Cuộc trở lại của nghề ép dầu thủ công là do người tiêu dùng và chính người tiêu dùng đã chuyển hướng sản xuất của các cơ sở ép. Và niềm vui của những người thợ ép dầu thủ công không chỉ đến ở Phù Cát, mà theo chúng tôi được biết, còn diễn ra ở Tuy Phước, Phù Mỹ, An Nhơn.
Theo ông Phạm Ngọc Quảng (75 tuổi, ở thôn Tân Hòa, xã Cát Tân, huyện Phù Cát), đến nay, cách ép dầu về cơ bản vẫn giữ nguyên như ngày trước. Song thiết bị đã được đổi mới, máy móc cơ khí cũng can thiệp vào nhiều công đoạn. Ví dụ, thay vì dùng bộng gỗ, dùng vồ để ép, nay người ta dùng bộng sắt. Quay tay, con đội cũng được dùng để ép thay cho lao động thủ công. Nhờ vậy, việc ép dầu nhanh hơn, lượng dầu ép được nhiều hơn so với trước. Dầu trong đậu được vắt sạch, bánh dầu khô ráo hơn. Nếu trước đây, chủ cơ sở ép dầu mua đậu về ép, rồi đưa dầu đi tiêu thụ thì nay, chủ yếu họ nhận ép cho các hộ gia đình để lấy tiền công. Mức gia công là 2.000 đồng cho mỗi cân đậu khô.
NGUYỄN MUỘI
Dầu phộng rất tốt cho sức khỏe tim mạch và giúp làm giảm nguy cơ mắc các bệnh hô hấp và ung thư.