Bok Hay - “Người giữ gìn văn hóa làng”
Bên một góc nhà sàn ở làng O10, xã Đak Mang, huyện Hoài Ân, thường xuyên có một ông già lúc đắm đuối đánh đàn pơ-ren, khi ngân nga kể khan; lại có lúc, người ta thấy ông say sưa chơi đàn pơ-lơn-khơn, thổi sáo pơ-lía… Ông là Bok Hay - dân tộc Bana - người được dân làng thương mến gọi là “Người giữ gìn văn hóa làng”.
Bok Hay sinh ra ở núi rừng Đak Mang, năm nay tuổi đã ngoài 85. Mái tóc, chòm râu của Bok đã bạc trắng, nhưng trông ông vẫn rất mạnh mẽ, nhanh nhẹn và minh mẫn.
Bok Hay đệm đàn pơ-ren, hát hơ - mon.
Tôi gặp Bok Hay trong một đêm hội làng O10, được nghe Bok kể khan (một thể loại hát kể sử thi, trường ca truyền thống của người Bana), chứng kiến Bok hát hơ-mon, chơi đàn pơ-ren mà thán phục. Trong giọng hát, giọng kể và tiếng đàn của Bok, có cái chân chất của con người nơi đây dẫu cuộc sống hãy còn vất vả, có âm thanh trong trẻo của dòng Nước Lương hiền hòa nhưng mạnh mẽ, có cái hoang dã, phóng khoáng của núi rừng...
Bok Hay kể, thời Bok còn trẻ, thanh niên phải biết chế tác, chơi thành thạo các loại nhạc cụ truyền thống của người Bana như đàn pơ-lơn-khơn, hơ-đâng, sáo pơ-lía và nhất là đàn pơ-ren. Đàn pơ-ren thường dùng trong sinh hoạt giao duyên giữa những chàng trai cô gái; dùng đệm cho những lúc kể khan, hát hơ-mon. Riêng với Bok Hay, những làn điệu dân ca, những nhạc cụ truyền thống, những bài khan dài như ngọn gió rừng thổi mãi, có sức lôi cuốn diệu kỳ.
Bok Hay đã đem tiếng đàn, giọng hát của mình dự thi, biểu diễn ở nhiều nơi, dự nhiều liên hoan khác nhau. Nhưng theo lời tâm sự của Bok, không nơi đâu khiến Bok thiết tha bằng lúc tham gia các hoạt động văn hóa - văn nghệ của làng, của xã. Không chỉ nhiệt tình biểu diễn, trình tấu, Bok Hay còn hăng hái chỉ dạy, giúp đỡ con cháu xây dựng chương trình văn hóa, văn nghệ của địa phương tham gia các Ngày hội Văn hóa - Thể thao của xã, của huyện và của tỉnh.
Dù được trao tặng nhiều danh hiệu, giấy khen vì có thành tích, đóng góp xuất sắc trong công tác bảo vệ, giữ gìn di sản văn hóa truyền thống, nhưng với Bok Hay, không gì khiến ông vui bằng việc truyền dạy và được lớp trẻ đón nhận những giá trị văn hóa truyền thống của người Bana.
Nhận xét về Bok Hay, ông Đinh Văn Nhé, Chủ tịch UBND xã Đak Mang, tự hào: “Bok Hay ở làng O10 cùng các nghệ nhân cao tuổi khác ở các làng trong xã là những hạt giống quý báu nắm giữ, góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa phi vật thể của người Bana ở xã Đak Mang nói riêng, của dân tộc Bana ở các xã vùng cao huyện Hoài Ân nói chung. Bok Hay là niềm vinh dự của xã nhà, ông luôn được trân trọng và tôn vinh”.
VÕ CHÍ HÀ