Nghề làm mui nệm ở Quy Nhơn
Một điểm đặc biệt trong nghề làm mui nệm ở TP Quy Nhơn là hầu hết những tiệm lớn đều có nguồn gốc từ dòng họ Huỳnh, với các nhãn hiệu bắt đầu từ chữ Mỹ - Mỹ Nghệ, Mỹ Anh, Mỹ Kỳ. Dẫu không còn được vàng son như vài ba chục năm trước, thợ may mui nệm ở Quy Nhơn vẫn đang ăn nên làm ra.
Tiệm làm mui nệm ở TP Quy Nhơn chủ yếu tập trung ở dọc đường Trần Hưng Đạo và các tuyến đường lân cận. Mui nệm là cách gọi, thực tế sản phẩm của các tiệm này rất đa dạng: Bạt xe, la-phông, dù, ghế ô tô, salon… và các loại hàng thửa riêng theo yêu cầu, sở thích của khách hàng.
Anh Trần Ngọc Thọ, 49 tuổi đã có gần 30 năm gắn bó với nghề làm mui nệm.
Chút lịch sử của nghề
Nhiều thợ mui nệm cho biết, trước những năm 60 của thế kỷ 20, ở Quy Nhơn chưa có tiệm làm mui nệm. Ông Huỳnh Ngọc Hùng, 55 tuổi, thợ chính của cơ sở may mui nệm Mỹ Nghệ - một trong những người có thâm niên nghề lâu nhất - cho biết: Hồi trước, ba tôi là ông Huỳnh Nguyên học được nghề khâu. Sau đó, ông về làm cho một cửa hàng, chuyên khâu các loại túi xách, cặp sách bằng da. Thấy nghề có thể mưu sinh tốt, năm 1970, ba tôi và người anh ruột là bác Huỳnh Bá mở 2 tiệm làm mui nệm lấy tên là Mỹ Nguyên và Mỹ Nghệ.
“Cứ cái gì có dính tới nệm thì thợ mui nệm chúng tôi đều có thể làm được hết. Ý tưởng sản phẩm là của khách hàng, còn tôi sẽ lo giải pháp và trực tiếp thi công. Khách hàng hài lòng thì tôi mới sống được”
Anh HUỲNH HỮU TRÍ, 29 tuổi, thợ may mui nệm đời thứ 3 của dòng họ Huỳnh
“Lúc khởi nghiệp, các cụ dựa vào việc may túi da, cặp da là chính. Nhưng ít lâu sau, thu nhập chính lại đến từ việc nhận may triên lốp xe đạp. Khi ấy nghề chạy xe đạp thồ rất thịnh, muốn lốp bền chắc, người ta phải gia cố triên. Thứ đến là làm yên xe các loại. Ban đầu mình làm hết, sau đó thợ trong Sài Gòn họ làm sẵn các loại cốt yên, mút lại có sẵn nên mình chuyển sang may áo bọc yên và làm ghế nệm… Nhu cầu xã hội thay đổi liên tục, thay đổi đến đâu mình thích ứng đến đó. Túc tắc mà sống cũng được” - anh Hùng tổng kết.
Cùng mở tiệm với anh em họ Huỳnh còn có ông Trần Ngọc Thuận với tiệm Kim Sơn. Anh Trần Ngọc Thọ, 49 tuổi, con trai ông Thuận, kể: “Nhà tôi có 4 anh em trai thì 3 người theo nghề làm mui nệm. Ông già mất rồi, ở Quy Nhơn giờ chỉ còn tôi theo nghề với cơ sở tên Kim Long (số 596 Trần Hưng Đạo - P.V).”
Ông Huỳnh Ngọc Hùng cắt mút bằng máy cắt độ chế từ máy cắt vải công nghiệp.
Theo anh Thọ, ngày xưa, thợ mui nệm phải làm từ A đến Z. “Ví dụ, để làm một cái yên xe máy, phải đặt thợ sắt trên Đập Đá cốt yên, mút thì mua cả cuộn lớn rồi bò ra mà cắt thành tấm. Nhưng đa phần là mua ghế nệm của Mỹ thải ra, mang về cắt theo kích thước của yên xe mà làm… Khi còn làm nghề, ông già tôi nổi tiếng với những chiếc yên xe đạp có hình thù con vật, vỏ yên làm bằng da. Thanh niên hồi đó thích lắm! Không đụng hàng mà” - anh Thọ nói.
Nghề may mui nệm ở Quy Nhơn phát đạt nhất quãng từ sau ngày giải phóng đến khoảng những năm 90 thế kỷ trước. Lúc ấy, chỉ cần làm 1 tấm bạt mui xe jeep và 1 bộ ghế là đã lãi ngay 1 cây vàng. Sau đó, hàng có sẵn nhiều dần, rẻ dần; khi hư hỏng người ta thường đi mua chứ không sửa. Quãng thời gian từ giữa những năm 90 của thế kỷ 20 về sau, các tiệm mui nệm ở Quy Nhơn chủ yếu tập trung vào may bạt phủ xe tải, dù che các loại và bọc yên xe, nệm ghế ô tô.
Ða sắc, đa dạng nghề mui nệm
Hiện nay, gia đình họ Huỳnh còn duy trì 3 tiệm chuyên may mui nệm các loại và đều nằm trên đường Trần Hưng Đạo, TP Quy Nhơn, là: Mỹ Nghệ, Mỹ Anh và Mỹ Kỳ. Tiệm Mỹ Nguyên đã gỡ bảng hiệu và chuyển nghề khác; riêng Mỹ Nghệ có 2 cơ sở sát nhau, 1 cơ sở chuyên may bạt, dù, salon; 1 chuyên may các loại hàng thửa riêng theo yêu cầu của khách.
“Người trước chỉ người sau, chú bác chỉ cho cháu, người lớn chỉ người nhỏ nên họ Huỳnh mới giữ được nghề tới bây giờ. Cứ cái gì có dính tới nệm thì thợ mui nệm chúng tôi đều có thể làm được hết. Ý tưởng sản phẩm là của khách hàng, còn tôi sẽ lo giải pháp và trực tiếp thi công. Khách hàng hài lòng thì tôi mới sống được!” - anh Huỳnh Hữu Trí, 29 tuổi, cháu đời thứ 3 của dòng họ Huỳnh, mở đầu câu chuyện về nghề làm mui nệm của gia đình.
Anh Huỳnh Hữu Trí đang làm vách ốp tường trang trí cho một gia đình ở Quy Nhơn.
Ông nội của anh Trí không theo nghiệp làm mui nệm như anh em trong nhà, nhưng ba má của anh Trí lại cùng theo nghề này. Ba mất sớm, học đến lớp 10 anh Trí nghỉ ở nhà phụ mẹ làm nghề. Siêng năng, có khiếu, nên chỉ sau hơn chục năm theo nghề, anh Trí đã trở thành một trong những thợ may mui nệm được nhiều người tín nhiệm nhất ở Quy Nhơn.
“Nghề mui nệm giờ đòi hỏi mình thành thạo nhiều kỹ năng. Ví như, tôi cũng phải biết qua nghề mộc để đóng sườn salon, phải rèn luyện và cập nhật thông tin về thị hiếu thẩm mỹ, về vật liệu mới, để tư vấn cho khách hàng. Gọi là thợ mui nệm nhưng may bạt, làm ghế salon, đóng la-phông, kéo sàn… tất tần tật đều phải làm được. Phải vậy việc làm ăn mới lâu dài” - anh Trí chia sẻ.
“Nhà tôi có nhiều đồ đạc bằng gỗ, vợ chồng tôi muốn ốp trang trí tường để vừa tạo điểm nhấn, làm sao cho đa dạng vật liệu mà vẫn tinh tế và sang trọng. Giải pháp ốp tường bằng nệm mút, bọc ngoài bằng vải bố của anh Trí không chỉ vợ chồng tôi hài lòng mà nhiều khách đến nhà chơi cũng rất thích”.
Ông NGÔ XUÂN THẾ, ở phường Thị Nại, TP Quy Nhơn
Hiện nay, cơ sở may mui nệm Mỹ Anh (số 500 Trần Hưng Đạo) của gia đình Trí được nhiều khách tín nhiệm cao ở mảng làm ghế salon, trang trí phòng ở và những món đồ thửa theo sở thích. Mới đây, anh Trí nhận được hợp đồng làm 2 phòng cách âm cho Đài Truyền thanh Quy Nhơn và vách ốp tường trang trí cho 5 phòng hát karaoke ở Quần thể du lịch nghỉ dưỡng FLC Nhơn Lý.
Anh Huỳnh Quốc Minh, 26 tuổi, chủ một tiệm làm mui nệm ở Quy Nhơn, lại là một trường hợp “từ thầy thành thợ” thú vị. Anh Minh kể: “Tốt nghiệp Đại học Văn Lang chuyên ngành Xuất nhập khẩu, tôi đi làm được 2 năm. Nhưng phần thì công việc không được như mình muốn, phần thì thấy công việc của anh Trí hay quá, nên tôi nghỉ việc, về làm thợ phụ cho anh Trí. 6 tháng sau, tôi được công nhận là thợ chính. Ít lâu sau thì tôi xin ra riêng…”.
Khác với anh Trí, anh Minh không theo đuổi nhóm sản phẩm hàng thửa, hàng phi tiêu chuẩn. Anh tập trung trau chuốt trên những sản phẩm quen thuộc như dù, yên xe… Anh Minh vui vẻ cho biết: “Thợ mui nệm thì ai cũng may được dù. Nhưng mình cẩn thận, canh cho đúng từng chi tiết. Dù may xong, căng lên đều tất cả các hướng, lại nhẹ tay kéo. Được vậy, khách hàng mới trở lại khi có nhu cầu”.
Nếu trước đây, thợ mui nệm chỉ nhận làm một số mục việc quen thuộc thì những năm gần đây, họ sẵn sàng nhận làm bất cứ việc gì, sản phẩm nào theo yêu cầu của khách hàng từ bạt xe, dù, ghế salon cho đến ốp tường cách âm, túi đựng nhạc cụ...
* * *
Khả năng thích ứng và xoay chuyển linh hoạt theo biến động của đời sống khiến thợ mui nệm trụ lại và đưa nghề sang những dòng chảy mới. Đây thật sự là điều đáng quý bởi rất nhiều nghề thủ công đã biến mất do không thích ứng với biến động, không tìm được hướng đi mới để tồn tại.
Ở tuổi 55, ông Huỳnh Ngọc Hùng vẫn bền bỉ gắn bó với nghề truyền thống của gia đình. Sản phẩm vừa đơn giản lại vừa phức tạp bậc nhất mà ông từng nhận làm là may những tấm bạt có diện tích từ 1.000 m2 đến 1.500 m2 cho các chủ hồ tôm, cá. Hiện ông đang nhận may mui bạt cho 100 chiếc xe ở sân golf của FLC Nhơn Lý. “Nghề may mui nệm ngó vậy chớ rất cần sáng tạo. Ví dụ, thay vì cắt mút bằng kéo như nhiều thợ khác, tôi độ chế máy cắt vải công nghiệp thành máy cắt mút. Cái máy này cắt vừa nhanh vừa đẹp! Chút xíu đó thôi nhưng khiến mình vui lắm. Hoặc như hôm trước, có người đặt may túi đựng nón quai thao. Họ bảo, đó là đạo cụ trình diễn nghệ thuật, họ muốn may bằng simili giả da. Săm soi tìm hiểu một lúc lâu, tôi may cái rẹt! Khách hàng họ vui lắm. Họ không biết là tui còn vui hơn!”.
NGUYỄN TRẦN UYÊN MY