Chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên đất lúa:
Hướng phát triển bền vững, hiệu quả
Để tăng hiệu quả kinh tế, nâng cao thu nhập cho nông dân, việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên đất lúa ở khu vực duyên hải Nam Trung bộ - Tây Nguyên (DHNTB-TN) là rất cần thiết và cấp bách. Đây là quan điểm chỉ đạo của lãnh đạo Bộ NN-PTNT tại Hội nghị chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên đất lúa các tỉnh DHNTB-TN vừa được tổ chức tại TP Quy Nhơn.
Cần chuyển đổi để tăng thu nhập
Theo Cục Trồng trọt (Bộ NN-PTNT), toàn vùng DHNTB-TN bao gồm 11 tỉnh (6 tỉnh DHNTB từ Đà Nẵng đến Khánh Hòa và 5 tỉnh TN), có diện tích canh tác lúa hàng năm hơn 613 ngàn ha, chiếm 7,9% diện tích lúa cả nước. Sản lượng lúa toàn vùng đạt 3,27 triệu tấn/năm, chiếm 7,4% sản lượng lúa cả nước; năng suất lúa bình quân toàn vùng đạt 53,4 tạ/ha, thấp hơn năng suất bình quân cả nước 2 tạ/ha.
Vùng DHNTB-TN có điều kiện khí hậu, thời tiết diễn biến khá phức tạp, gây bất lợi cho sản xuất nông nghiệp. Trong vài năm gần đây, do ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, tình hình hạn hán, bão lũ diễn ra ngày càng gay gắt trên toàn vùng khiến cho sản xuất nông nghiệp gặp nhiều khó khăn. Trong vụ sản xuất Đông Xuân 2012-2013, vùng DHNTB-TN có trên 12.000 ha lúa bị thiếu nước tưới do hạn hán kéo dài; tiếp đến vụ Hè Thu giảm 10% diện tích lúa do thiếu nước.
Tại các tỉnh trong khu vực, nhờ chuyển đổi từ những diện tích lúa bấp bênh sang trồng cây trồng cạn đã giúp nông dân có thu nhập hàng trăm triệu đồng/ha/năm. Điển hình như tại xã Cát Hải, huyện Phù Cát đã thực hiện chuyển đổi 340 ha sản xuất 1 vụ lúa bấp bênh/năm sang làm 1 vụ đậu phụng - 2 vụ hành/năm, doanh thu đạt trên 180 triệu đồng/ha/năm. Tại xã Cát Tài chuyển trên 874 ha đất 3 vụ lúa/năm sang luân canh bắp, đậu phụng, dưa, ớt, hành, mè, các loại rau, doanh thu trên 150 triệu đồng/ha/năm. Hoặc như ở Đăk Nông, nông dân chuyển đổi nhiều diện tích lúa bấp bênh sang trồng khoai lang Nhật tại xã Nâm Dnia thuộc huyện Krông Nô đạt hiệu quả cao. Còn ở Gia Lai, nhiều diện tích trồng lúa 1 vụ/năm trông vào nước trời ở xã Ia Pior thuộc huyện Chư Prông được chuyển sang làm đậu xanh trà sớm cho hiệu quả cao hơn trồng lúa.
Tuy nhiên, việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng tại vùng DHNTB-TN vẫn còn bộc lộ nhiều tồn tại, hạn chế. Ông Nguyễn Văn Hòa, Cục phó Cục Trồng trọt, cho biết: “Những khó khăn trong việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng ở khu vực là chậm tiếp cận với những tiến bộ kỹ thuật mới; một số loại cây trồng chưa cho thấy ưu thế vượt trội hơn so với cây lúa; nhiều loại cây trồng có nhu cầu thị trường tiêu thụ cao, như bắp, đậu nành, đậu phụng… nhưng quy mô sản xuất còn nhỏ; chưa gắn kết chặt chẽ giữa sản xuất và tiêu thụ”.
Gắn chuyển đổi với tiêu thụ sản phẩm
Theo các nhà khoa học, trên diện tích lúa sản xuất bấp bênh của các tỉnh vùng DHNTB-TN rất phù hợp cho phát triển các loại cây trồng cạn, trong đó khả quan nhất là cây bắp lai, đậu phụng, đậu nành. Các loại cây trồng này có đầu ra khá lớn và khá thích nghi với điều kiện khí hậu tại địa phương, đặc biệt trồng các loại cây trồng cạn vừa tiết kiệm được lượng nước tưới khá lớn vừa có hiệu quả kinh tế cao hơn cây lúa. Trong điều kiện thâm canh trung bình, cây bắp lai có thể cho năng suất đạt 6 - 7 tấn/ha. Với giá bắp hạt hiện nay cao hơn lúa từ 1.000 - 1.500 đồng/kg, trồng bắp nông dân có lãi hơn lúa từ 6 - 10 triệu đồng/ha. Đối với cây đậu phụng, qua thực tế sản xuất tại một số tỉnh trong khu vực, hiệu quả kinh tế mang lại cao gấp đôi làm lúa; đặc biệt, cây đậu phụng, đậu nành rất thích hợp với chân đất cát, đất xám bạc màu có diện tích khá lớn ở các tỉnh DHNTB-TN.
Băn khoăn lớn nhất của ngành Nông nghiệp các địa phương trong vùng là sau khi thực hiện chuyển đổi, đầu ra của sản phẩm sẽ được giải quyết như thế nào. Ông Lê Muộn, Phó Giám đốc Sở NN-PTNT Quảng Nam, có ý kiến rằng: “Trong đề án chuyển đổi cơ cấu cây trồng tại các tỉnh trong khu vực đều có đề ra hướng phát triển sản xuất các loại cây trồng cạn, nhưng khi tiếp xúc với nông dân, chúng tôi luôn nợ họ câu trả lời về đầu ra của sản phẩm. Nếu cùng một lúc, các địa phương trong khu vực đồng loạt chuyển đổi hàng chục ngàn ha lúa sang trồng cây trồng cạn, liệu thị trường đầu ra có đảm bảo, hay lúc đó sản phẩm phải bán đổ, bán tháo, thương lái lại được dịp o ép nông dân?!”.
Giải đáp thắc mắc này, Thứ trưởng Bộ NN-PTNT Lê Quốc Doanh cho biết: “Theo số liệu thống kê của ngành chăn nuôi, hàng năm Việt Nam phải nhập khẩu khoảng 1,78 triệu tấn bắp hạt, 2,4 triệu tấn khô dầu đậu nành, hơn 1,27 triệu tấn hạt đậu nành và một số nguyên liệu khác để chế biến thức ăn gia súc. Tổng ngoại tệ chi cho việc nhập khẩu nguyên liệu chế biến thức ăn chăn nuôi ước đến 3 tỉ USD, gần tương đương với tổng kim ngạch xuất khẩu lúa gạo. Trong đề án phát triển ngành trồng trọt đến năm 2020, tầm nhìn 2030, Bộ NN-PTNT đã đưa ra chỉ tiêu đến năm 2015, sản lượng bắp đạt 6 triệu tấn bắp hạt, đến năm 2020 ổn định 7,5 triệu tấn. Như vậy, so với sản lượng bắp cả nước năm 2012, hiện nước ta đang thiếu ít nhất 1,7 triệu tấn bắp hạt mỗi năm. Do đó, để giải bài toán mất cân đối trong nội bộ ngành Nông nghiệp là sự cần thiết phải điều chỉnh cơ cấu cây trồng một cách hợp lý trong sản xuất trồng trọt, giảm diện tích trồng lúa, nhất là những vùng sản xuất lúa khó khăn cần chuyển sang trồng bắp, đậu nành, đậu phụng… để đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong nước”.
Thứ trưởng Lê Quốc Doanh lưu ý với các địa phương khu vực DHNTB-TN: Theo đề án tái cơ cấu ngành Nông nghiệp được Bộ NN-PTNT trình Thủ tướng Chính phủ, vấn đề chuyển đổi cơ cấu cây trồng, giảm diện tích trồng lúa được quan tâm hàng đầu. Đây là thời cơ chín muồi nhất để thực hiện việc chuyển đổi cây trồng ở khu vực DHNTB-TN nói riêng và cả nước nói chung. Do vậy, các địa phương phải tổ chức quy hoạch lại sản xuất, xác định vùng nào có điều kiện tự nhiên phù hợp với từng loại cây trồng để đưa ra cơ cấu giống cho phù hợp và xác định diện tích chuyển đổi mỗi địa phương là bao nhiêu; tạo bước đột phá về khoa học công nghệ và chuyển giao tiến bộ kỹ thuật để giảm giá thành sản xuất.
Các Sở NN-PTNT chủ động tham mưu cho lãnh đạo địa phương triển khai thực hiện chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên đất lúa kém hiệu quả. Việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng cần phải đạt được các mục tiêu quan trọng là giảm áp lực về nhu cầu nước tưới, tăng hiệu quả sản xuất và tăng thu nhập cho nông dân.
NGUYỄN HÂN