Tòa không được từ chối giải quyết vụ việc dân sự với lý do chưa có luật điều chỉnh

Từ ngày 1.1.2017, một số quy định mới của Bộ luật tố tụng dân sự 2015 có hiệu lực thi hành, trong đó có quy định: “Tòa án không được từ chối giải quyết vụ việc dân sự vì lý do chưa có điều luật để áp dụng” (Khoản 2 Điều 4). Đây được xem là quy định mang tính đột phá, góp phần bảo vệ một cách kịp thời và triệt để hơn quyền con người, quyền công dân trong lĩnh vực dân sự.

Trước đây, tòa án có quyền từ chối giải quyết các vụ việc khi chưa có các điều luật quy định. Vì vậy, đã có nhiều trường hợp, người dân có tranh chấp về đất đai hoặc các tài sản gắn liền với đất nhưng nếu không có giấy chứng nhận quyền sử dụng thì tòa án sẽ không thụ lý giải quyết, mà thẩm quyền giải quyết thuộc về chính quyền địa phương nơi có bất động sản này.

Trên thực tế, việc áp dụng pháp luật khó tránh tình trạng có những vụ việc mang tính chất pháp lý liên quan đến lợi ích của cá nhân đòi hỏi phải có cơ quan nhà nước có thẩm quyền giải quyết, nhưng trong hệ thống pháp luật không có quy phạm pháp luật nào trực tiếp điều chỉnh vụ việc đó. Điểm mới trên của Bộ luật tố tụng dân sự 2015 đã giúp lấp đi khoảng trống này của pháp luật.

Tuy nhiên, không phải mọi khởi kiện, mọi yêu cầu đều được tòa án thụ lý giải quyết. Bộ luật tố tụng dân sự 2015 giới hạn vụ việc dân sự chưa có điều luật áp dụng mà tòa thụ lý giải quyết trước hết phải là vụ việc dân sự thuộc phạm vi điều chỉnh của pháp luật dân sự (gồm các loại tranh chấp: giữa cá nhân với cá nhân về quốc tịch Việt Nam; về quyền sở hữu tài sản; về hợp đồng dân sự; về quyền sở hữu trí tuệ, chuyển giao công nghệ; về thừa kế tài sản; về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng; về quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất theo quy định của pháp luật về đất đai; liên quan đến hoạt động nghiệp vụ báo chí theo quy định của pháp luật; các tranh chấp khác về dân sự mà pháp luật có quy định). Còn những tranh chấp, yêu cầu khác không phải là dân sự thì tòa án sẽ không thụ lý giải quyết theo thủ tục tố tụng dân sự. 

Theo bà Huỳnh Thị Kim Xuyên, Phó Chủ tịch Hội Luật gia tỉnh, thì: “Quy định “Tòa án không được từ chối yêu cầu giải quyết vụ, việc dân sự vì lý do chưa có điều luật để áp dụng” là điểm nối thống nhất trong ghi nhận lập pháp từ quy định của Bộ luật dân sự đến Bộ luật tố tụng dân sự. Đây là một phương thức bảo đảm quyền khởi kiện, làm cho các chủ thể có quyền khởi kiện có đủ những điều kiện cần thiết, chắc chắn để thực hiện được trên thực tế quyền khởi kiện nhằm bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình trước tòa án thông qua các biện pháp được xác định. Đây cũng sẽ là một trách nhiệm lớn của ngành tòa án trong thời gian tới”.

KIM CHI