Kết nối cộng đồng khoa học trong bảo vệ môi trường
Nhận diện những thách thức, trao đổi các xu hướng nghiên cứu và ứng dụng KH&CN trong quản lý môi trường, nhu cầu cấp bách cho thấy sự cần thiết hình thành mạng lưới các nhà khoa học môi trường để hỗ trợ Việt Nam trong lĩnh vực này. Ðây là cốt lõi được đặt ra tại Hội thảo khoa học quốc tế lần thứ 3 về ô nhiễm môi trường (ÔNMT), biện pháp phục hồi và quản lý.
Đối thoại giữa Bộ TN-MT với các nhà khoa học trong nước và quốc tế trong khuôn khổ hội thảo.
Hội thảo do Bộ KH&CN, Bộ TN-MT, Hội Gặp gỡ Việt Nam và UBND tỉnh phối hợp tổ chức từ ngày 8-10.3, tại Trung tâm Quốc tế Khoa học và Giáo dục liên ngành (TP Quy Nhơn). Ðây cũng là hội thảo đầu tiên trong chương trình “Gặp gỡ Việt Nam” lần thứ 13 - năm 2017; với sự tham gia của Bộ trưởng Bộ TN-MT Trần Hồng Hà, Chủ tịch UBND tỉnh Hồ Quốc Dũng; gần 200 nhà khoa học, quản lý môi trường đến từ 19 quốc gia, vùng lãnh thổ trên thế giới.
Thách thức môi trường và “khoảng cách” của Việt Nam
ÔNMT đã trở thành vấn đề toàn cầu trong những thập niên gần đây. Một trong những nguyên nhân chính là sự phát triển của các ngành công nghiệp và các hoạt động sinh hoạt khác của con người. Hơn nữa, Việt Nam nằm trong nhóm các nước Ðông Nam Á chịu tác động mạnh mẽ của vấn đề nóng lên toàn cầu, ảnh hưởng lớn đến hệ sinh thái ven biển.
Từ trái sang: GS Trần Thanh Vân (đầu tiên), Bộ trưởng Bộ TN-MT Trần Hồng Hà (thứ 4), Chủ tịch UBND tỉnh Hồ Quốc Dũng (thứ 5) và các nhà khoa học trao đổi tại hội thảo. Ảnh: VĂN LƯU
Tuy nhiên, ý thức bảo vệ môi trường của người dân, cộng đồng vẫn chưa cao, cùng với sự quản lý chưa chặt chẽ và không hiệu quả của các cơ quan chức năng đã làm cho vấn đề ÔNMT ngày càng tăng. Sự phát triển chậm về các ngành khoa học môi trường cũng tạo nên một khoảng cách về kiến thức chuyên môn và kinh nghiệm quản lý giữa các nước phát triển với các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam.
“Chỉ cần chúng ta kết nối được, cùng nói cho nhau nghe những bài học thất bại, chưa làm được từ đất nước các bạn, đối với Việt Nam đã rất hữu ích. Các nhà khoa học dù đến từ đất nước phát triển hay chưa phát triển, nhưng có chung kiến thức, vấn đề, đều có thể giải quyết được các vấn đề của quá khứ, hiện tại và tương lai. Nếu các nhà khoa học hợp sức lại, đấy là nguồn lực rất lớn, sẽ đưa cho chúng ta những định hướng phát triển để tránh được những tồn tại đó và hướng đến sự hoàn thiện về quản lý, công nghệ kỹ thuật…”.
Bộ trưởng Bộ TN-MT TRẦN HỒNG HÀ
Theo ông Trần Hồng Hà, Bộ trưởng Bộ TN-MT, cũng như nhiều quốc gia đang phát triển trên thế giới, Việt Nam đang phải đối mặt với các thách thức về môi trường. Ðó là ÔNMT và sự cố môi trường sẽ tiếp tục gia tăng, đa dạng sinh học tiếp tục suy giảm. Báo cáo đánh giá hiện trạng môi trường hàng năm, ÔNMT ở Việt Nam diễn ra ở môi trường, nước và không khí. Trong thập niên vừa qua, nhiều sự cố môi trường, có những sự cố nghiêm trọng đã xảy ra.
Ông Trần Hồng Hà nhấn mạnh: “Trong một chừng mực nào đó, có thể nói có nhiều nơi nhiều lúc việc bảo vệ môi trường đã bị xem nhẹ, những nguyên tắc để đảm bảo phát triển bền vững đã không được tuân thủ một cách nghiêm ngặt”.
Tại hội thảo, nhiều ý kiến cũng cho rằng, ở khía cạnh của công tác quản lý môi trường, không khó để nhận ra còn nhiều hạn chế. Nguyên nhân trước hết dẫn đến hạn chế này là hệ thống văn bản pháp luật thiếu đồng bộ, thiếu khả thi, thiếu khả năng dự báo. Tiếp đó là nguồn lực về con người, tài chính và cơ chế tổ chức chưa được sắp xếp tối ưu; sự phối hợp liên ngành chưa chặt chẽ; năng lực thể chế và kỹ thuật ứng phó với sự cố môi trường chưa đáp ứng yêu cầu thực tế.
Trong khi đó, biến đổi khí hậu đang diễn biến ngày càng phức tạp, nhanh hơn dự báo, tác động tiêu cực tới môi trường sinh thái và sự phát triển bền vững của Việt Nam. “Những thách thức môi trường ấy đòi hỏi Việt Nam cần có chiến lược nhìn xa trông rộng để môi trường thực sự là trụ cột trong phát triển bền vững” - ông Trần Hồng Hà bày tỏ.
Huy động sự tham gia của cộng đồng
Từ thực tế đó, Bộ trưởng Bộ TN-MT Trần Hồng Hà cho biết, Bộ sẵn sàng đối thoại, hợp tác với các nhà khoa học quốc tế liên quan đến sự cố môi trường, lượng giá thiệt hại, tiếp cận xây dựng quy chuẩn đánh giá… Ðây đều là những vấn đề rất bức xúc và cấp bách mà chỉ khi có sự chung tay của các nhà khoa học thì mới giải quyết được.
Hoàng Phạm (thực hiện)
Những vấn đề môi trường nổi bật tại Việt Nam và toàn cầu, cũng như những xu hướng nghiên cứu và ứng dụng KH&CN trong quản lý môi trường, nhu cầu của Việt Nam trong các lĩnh vực đã được phân tích sâu hơn trong phiên đối thoại giữa Bộ TN-MT với các nhà khoa học, chuyên gia trong nước và thế giới diễn ra trưa cùng ngày.
Về ý tưởng thành lập một “mạng lưới” tư vấn các vấn đề môi trường cho Chính phủ, PGS.TS Nguyễn Việt Anh - Viện trưởng Viện Khoa học kỹ thuật môi trường, cho rằng Bộ TN-MT có rất nhiều bài toán cần giải quyết, nên chăng mỗi năm “đặt hàng” 2-3 vấn đề “nóng” cho mạng lưới này. “Ví dụ, ngay như sự cố ÔNMT ở 4 tỉnh khu vực miền Trung vừa diễn ra năm 2016, ngay việc xác định nguyên nhân chúng ta cũng đã tham vấn rất nhiều chuyên gia của nước ngoài. Nhưng không có mạng lưới chuyên gia thì trong thời gian gấp gáp chúng ta hỏi ai? Chúng ta phải dùng nhiều hình thức để giao lưu, chia sẻ và có những cuộc gặp để giải quyết những bài toán ấy”.
Còn TS Nguyễn Thế Ðồng, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường (Bộ TN-MT), gợi ý: “Ðể có mạng lưới như vậy, trước mắt chúng ta có thể bắt đầu từ bước thứ nhất rất nhỏ đó là thành lập nhóm nòng cốt. Chúng ta có thể xây dựng một website chung để chia sẻ thông tin trên tinh thần tự nguyện, với các thành viên đầu tiên là những nhà khoa học có mặt tại hội thảo hôm nay. Mặt khác, nếu Việt Nam có thể trở thành một thành viên của tổ chức SETAC (Hiệp hội Hóa học và Ðộc học môi trường), đó sẽ là một cơ hội rất lớn”.
TS Ross Smith - Phó Chủ tịch Hội đồng, Hiệp hội Hóa học và Ðộc học môi trường - góp ý: “Theo tôi, điểm quan trọng là cần có sự tham gia của công chúng về tất cả những hướng dẫn liên quan đến bảo vệ môi trường. Những nội dung này cũng nên nằm trong chương trình giáo dục về môi trường như thế nào cho phù hợp, để đông đảo người dân nhận thức vấn đề ngay từ khi còn là trẻ em. Bên cạnh đó, sự kết nối từ cộng đồng sẽ huy động được trí tuệ bằng nhiều cách khác nhau, tận dụng sức mạnh tập thể để cùng bảo vệ môi trường”.
Hội thảo khoa học quốc tế lần thứ 3 về ÔNMT sẽ bao gồm: chương trình đào tạo ngắn; 3 phiên hội thảo xoay quanh 12 chủ đề khác nhau, với 150 bài tham luận của các nhà khoa học và quản lý trong nước và quốc tế, trong đó có nhiều nhà khoa học hàng đầu thế giới, nhà khoa học trẻ.
Ði vào cụ thể, TS Chris Wilcox - Chuyên gia về ÔNMT biển và không khí, Cơ quan Bảo vệ Môi trường Úc - đã phân tích sâu về tình trạng ÔNMT biển bởi những mảnh/túi chất dẻo có mối liên hệ giữa thói quen của người tiêu dùng và chất thải của các nhà sản xuất với cơ sở hạ tầng của thành phố, thủy văn và hải dương học, sinh thái biển và các loài sinh vật nước ngọt, và cuối cùng là tác động đến đa dạng sinh học và ảnh hưởng đến sức khỏe con người. Từ đó cho thấy ý thức của con người có ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường sống.
Còn theo GS Hoàng Chung Thẩm - Trường ÐH Loyola Chicago (Hoa Kỳ), cần hiểu được nguồn gốc của ÔNMT đầu tiên để giải quyết vấn đề. Trong đó, năng lực của Việt Nam cần được tăng cường ra sao, thành lập mạng lưới liên lạc, cộng tác giữa các nhà khoa học trên thế giới và Việt Nam như thế nào cũng phải được quan tâm.
Nhiều ý kiến khác tại chương trình đối thoại được quan tâm là vấn đề kinh phí, quản lý thông tin, thành lập trung tâm dữ liệu, chuẩn lượng giá môi trường trên cơ sở khoa học… Các nhà khoa học tại hội thảo cho rằng, vấn đề giải quyết độc hại môi trường nhất định phải có thêm trách nhiệm của các công ty, doanh nghiệp xả thải độc hại.
THU HIỀN