Rút ruột tài nguyên khoáng sản: Cho đến bao giờ?
Hiện nay, ở tỉnh ta, xuất hiện tình trạng khai thác khoáng sản trái phép, tràn lan, khiến tài nguyên cạn kiệt, tác động đến môi trường không hề nhỏ. Làm gì để ngăn chặn tình trạng này?
Bài 1: Rút ruột khoáng sản khắp nơi
Từ khai thác lén lút…
21 giờ 30 phút tối 10.4, từ ngã ba thị trấn Phú Phong (Tây Sơn), chúng tôi chạy xe máy xuôi về tuyến đường Bảo tàng Quang Trung về Hầm Hô rồi tiến về khu vực núi Một (thôn Phú Thọ, xã Tây Phú, huyện Tây Sơn). Cách công trường khai thác chừng 500m, chúng tôi băng qua cánh đồng rồi leo lên đỉnh núi quan sát.
Phía bên dưới, hoạt động khai thác diễn ra khá khẩn trương. Con đường nội bộ dẫn về khu vực khai thác có chừng 10 chiếc xe ben nối đuôi ra vào chở đất. Đèn xe tải bật sáng choang nối đuôi nhau chờ máy đào. Có thời điểm, xe máy đào tạm ngưng múc đất để nghe ngóng tình hình, rồi sau đó, tiếp tục khai thác với cường độ gấp rút hơn. 30 phút có mặt, chúng tôi ước tính đã có trên 30 lượt xe ben ra - vào chở đất.
Xe ben sau khi lấy đất được chở ra quốc lộ 19 về tập kết tại khu vực lò gạch ở xã Bình Nghi (Tây Sơn). Ảnh: TRỌNG LỢI
Chiều 11.4, trở lại nơi này, chúng tôi nhận thấy, khoảng hơn 3.000m2 đất đồi núi đã bị múc đi, để lại đầy những vệt khoét nham nhở. Một người dân ở thôn Phú Thọ cho hay: “Đường làm chưa xong, xe chạy bụi mù mịt nên bà con chả để ý làm gì. Nhưng mấy đêm trước, thấy xe ben chở đất hay ra vào đường này”.
Chiều 12.4, ông Huỳnh Văn Toàn, Phó Chủ tịch UBND xã Tây Phú, khẳng định địa phương không biết gì về việc này; đến khi xem tư liệu chúng tôi cung cấp, ông Toàn ghi nhận và hứa sẽ cho tổ công tác đi kiểm tra. Đến ngày 14.4, ông Nguyễn Văn Sơn, Chủ tịch UBND xã Tây Phú, xác nhận đúng là có việc này và xã đang xác minh đối tượng đứng ra lấy đất. Hiện, Phòng TN-MT huyện Tây Sơn đã chỉ đạo xã Tây Phú kiểm tra, báo cáo vụ việc. Theo ông Nguyễn Quốc Dũng, Phó Trưởng phòng TN-MT huyện thì: “Tại địa bàn huyện Tây Sơn nhu cầu tiêu thụ đất tại các lò gạch rất lớn, nhiều đối tượng bất chấp làm liều”.
... đến núp bóng
Tuy nhiên, sự việc trên chỉ là phần nổi của “tảng băng chìm” trong hoạt động khai thác đất, cát trái phép đang diễn ra ở nhiều nơi trên địa bàn tỉnh, từ khai thác đất tại huyện Phù Cát, Phù Mỹ, An Lão đến khai thác cát trên sông Côn, sông Hà Thanh, sông La Tinh qua các huyện: Tuy Phước, Phù Cát, Phù Mỹ, Vân Canh, Tây Sơn. Khoáng sản khai thác được bán cho các lò gạch ở huyện Tây Sơn, Phù Mỹ hoặc phục vụ nhu cầu xây dựng công trình ở các địa phương...
Hoạt động khai thác cát trên sông Côn qua xã Nhơn Phúc (TX An Nhơn). Ảnh: Trọng Lợi
Theo Sở TN-MT, hiện trên địa bàn tỉnh có 5 mỏ đất được ngành chức năng cấp phép và còn hiệu lực hoạt động, gồm: Mỏ đất tại khu vực phường Bùi Thị Xuân (TP Quy Nhơn); mỏ tại khu vực núi Dông Điều (xã Bình Nghi, huyện Tây Sơn); mỏ khu vực Ẹo Bà Nho (phường Nhơn Hòa, TX An Nhơn); mỏ khu vực núi Một (xã Cát Hanh, huyện Phù Cát); mỏ khu vực núi Chà Rây (xã Nhơn Tân, TX An Nhơn).
Nhưng theo khảo sát thực tế của P.V, hiện trên địa bàn tỉnh còn rất nhiều địa điểm đang có hoạt động khai thác, vận chuyển đất. trong vai những người cần mua đất làm gạch, chúng tôi thâm nhập nhiều mỏ đất “chính danh” (đã được UBND huyện cho chủ trương) và tự phát. Tại các mỏ này, các cá nhân, đơn vị thực hiện cải tạo đất theo hình thức xã hội hóa. Tự nguyện bỏ toàn bộ kinh phí trong quá trình cải tạo, thậm chí còn đóng cho địa phương một số tiền gọi là “phí môi trường”. Tại sao cá nhân, đơn vị quá sốt sắng trong việc cải tạo đất dù phải làm không công?
Thì ra, các đơn vị này sẽ được chính quyền địa phương “lại quả” cho một số công trình xây dựng như đường giao thông bê tông, kênh mương bê tông nội đồng. Toàn bộ khối lượng đất thu về trong quá trình cải tạo được dùng phục vụ công trình. Song, nói như ông L. - trú huyện Tây Sơn - chuyên nhận cải tạo đồng ruộng, thì: “Ngoài lấy đất để san lấp các công trình tại địa phương, chúng tôi còn chở đất đi bán tại nhiều lò gạch ở Tây Sơn hay Phù Mỹ. Làm vậy mới thu hồi “vốn” được chứ. Ai dại gì đi làm không công”.
Trong khi đó, nguồn nguyên liệu lấy từ các “mỏ đất” tự phát tại gò, đồi được sử dụng để cấp phối, san nền và mặt bằng công trình xây dựng giao thông, khu dân cư. Một khối lượng không nhỏ cũng được đưa về tiêu thụ tại các lò sản xuất gạch không nung trên địa bàn tỉnh. Ông P.- đang khai thác đất gần quán cơm Thái Bình (thuộc thôn Trà Lương, xã Mỹ Trinh, huyện Phù Mỹ) - giới thiệu: “Nhà tui có hàng chục hecta đất gò, đồi đang trồng keo. Đất phục vụ san lấp mặt bằng, đổ nền đang có giá nên tui múc bán cho ai có nhu cầu; muốn mua về làm gạch tôi cũng bán. Mua bao nhiêu cũng có”.
Hậu quả nhỡn tiền
Theo ông Huỳnh Quang Vinh, Phó Giám đốc Sở TN-MT, việc khai thác bất hợp pháp khoáng sản vừa gây thất thoát nguồn tài nguyên, vừa ảnh hưởng nặng nề đến môi trường dân sinh khiến hạ tầng giao thông nhanh hư hỏng. Còn việc lợi dụng cải tạo đồng ruộng để rồi lấy luôn hết lớp đất sét sẽ làm suy giảm chất lượng của đất trồng lúa.
Hậu quả nhỡn tiền của việc khai thác cát bừa bãi trên các dòng sông trong thời gian qua là nhiều công trình đập dâng, đê sông, hệ thống kênh mương thủy lợi bị hư hỏng, xuống cấp. Kết quả kiểm tra, rà soát của Công ty TNHH Khai thác công trình thủy lợi Bình Định vào tháng 3.2017 cho thấy, nhiều công trình đập dâng, công trình thủy lợi đang bị ảnh hưởng nặng nề. Ông Nguyễn Văn Phú, Giám đốc Công ty TNHH Khai thác công trình thủy lợi Bình Định, khẳng định: “Việc khai thác cát bừa bãi, thiếu quy hoạch, thiếu quản lý, kiểm tra là nguyên nhân chính dẫn tới việc nhiều công trình đập dâng bị hư hỏng, xuống cấp nhanh chóng thời gian qua”. Ông Phú dẫn chứng, tại TX An Nhơn, công trình đập dâng Bình Thạnh sân sau hạ lưu tiếp giáp bể tiêu năng kết cấu xi măng bằng đá lát hiện đã bị xói lở và bong tróc hoàn toàn; đập Bảy Yển thì phần gia cố rọ đá 2 bên tả, hữu đều đã bị sụp, xói lở và bị cuốn trôi, chân đập, taluy mái bị sạt lở. Sau một thời gian bị khai thác cát bừa bãi, đến nay tại đập Thông Chín (xã Phước Hiệp, huyện Tuy Phước) đáy sông hạ lưu tiếp giáp với sân sau bị xói sâu thấp hơn ngưỡng đập trên 8m.
Nhiều hec ta đất canh tác tại cánh đồng Xe, khu vực Hòa Nghi, phường Nhơn Hòa (TX An Nhơn) bị sạt lở, xâm thực nghiêm trọng. Nguyên nhân là do nạn khai thác cát trên sông Côn làm thay đổi dòng chảy. Ảnh: Trọng Lợi.
Cánh đồng Xe ở khu vực Hòa Nghi, phường Nhơn Hòa (TX An Nhơn) vốn rộng gần 10 ha nhưng đến nay phần lớn đã bị cuốn trôi. Hộ mất đất ít thì 1 sào, hộ mất nhiều lên đến 5 - 7 sào. Đối chiếu với bản đồ địa chính phường Nhơn Hòa thì chiều rộng khu vực sạt lở từ 20 - 30m, dài gần 400m. Phần đất giáp ranh đang bị nứt, sụt và đang chờ nước cuốn trôi. Nạn xâm thực, sạt lở ở đây vẫn chưa có dấu hiệu dừng lại. Tại huyện Phù Mỹ, hậu quả để lại từ khai thác cát trái phép trên sông La Tinh đoạn chảy qua khu vực giáp ranh giữa 2 xã Mỹ Hiệp (Phù Mỹ) và Cát Hanh (Phù Cát) là nhiều ha đất sản xuất nông nghiệp dọc bờ sông bị xói mòn, cuốn trôi. Đặc biệt, đoạn bờ sông qua thôn Tân Xuân và Vinh Kiên, xã Cát Hanh (Phù Cát) bị sạt lở nghiêm trọng; mỗi ngày, nhiều mảng đất lớn đã bị “Hà bá” nuốt chửng.
Ông Nguyễn Chí Công, Phó chủ tịch UBND huyện Hoài Nhơn, cho biết đoạn sông Lại Giang qua địa bàn xã Hoài Mỹ có 2 đơn vị được tỉnh cấp phép khai thác cát là Công ty TNHH xây dựng Thành Hương (được cấp giấy phép khai thác gần 11 ha từ tháng 4.2015) và Công ty Tân Thành (từ cuối năm 2016). Nhưng mới đây, UBND huyện phát hiện Công ty Tân Thành khai thác cát ra ngoài mốc giới nên đã giao cho cơ quan chuyên môn lập hồ sơ để xử lý. Một doanh nghiệp khác khai thác trên sông Lại Giang đoạn chảy qua xã Hoài Đức cũng đã bị UBND tỉnh xử phạt hành chính hàng trăm triệu đồng và đình chỉ khai thác 3 tháng vì lỗi tương tự.
Ông Nguyễn Xuân Phú, Phó Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi (Sở NN&PTNT), nhận xét: “Khâu thăm dò, cấp phép được sự giám sát, kiểm tra chặt chẽ từ đơn vị chức năng. Song, quá trình khai thác, khâu hậu kiểm chưa được quan tâm. Cứ thế, nạn khai thác cát có phép hoặc không phép đang ngày đêm phá hỏng các công trình thủy lợi”.
TRỌNG LỢI- CÔNG LUẬN