Kỷ niệm 40 năm ngày chiến thắng trở về và tưởng niệm các liệt sĩ hy sinh tại Nhà tù Phú Quốc:
Những người con Bình Định ngoan cường
Cùng 1.900 cựu tù binh cộng sản Việt Nam ở tất cả các tỉnh, thành phố trên cả nước, ngày 15.3 vừa qua, đoàn cựu tù binh Phú Quốc tại Bình Định đã về Khu di tích lịch sử Trại giam tù binh cộng sản Việt Nam - Phú Quốc (Kiên Giang) để dự Lễ kỷ niệm 40 năm ngày chiến thắng trở về và tưởng niệm các liệt sĩ hy sinh tại Nhà tù Phú Quốc.
Đoàn đại biểu tù binh Phú Quốc của tỉnh Bình Định dự Lễ kỷ niệm.
Chuyến đi đã làm nhiều người xúc động và càng thêm hãnh diện, tự hào về tinh thần bất khuất, kiên trung, khí tiết cách mạng sáng ngời của những chiến sĩ cách mạng Việt Nam nói chung và Bình Định nói riêng.
Trận tuyến đặc biệt
Trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, tại huyện đảo Phú Quốc (Kiên Giang), Trại giam Căng Cây Dừa (1953-1954), Trại Huấn chính Cây Dừa (1955-1957), Trại giam tù binh cộng sản Việt Nam - Phú Quốc (1967-1973) là nơi địch giam cầm, đọa đày các chiến sĩ cách mạng với quy mô, số lượng lớn nhất ở Việt Nam. Đã có hơn 4.000 tù binh trai trẻ đã vĩnh viễn nằm lại nơi này.
Trong hơn 30.000 tù binh (gần 40.000 lượt) của 53 tỉnh, thành trong cả nước bị giam cầm nơi đây, Bình Định không những vượt trội về số lượng (hơn 2.000 người) mà còn có nhiều tấm gương ngoan cường, bất khuất trong cuộc chiến đấu bi hùng nhưng rất tự hào trong trận tuyến đặc biệt này.
Những chiến sĩ cộng sản bị địch bắt, đã biến trại giam thành trận tuyến chiến đấu đặc biệt. Họ chỉ có vũ khí duy nhất là lòng yêu nước, lý tưởng cách mạng nhưng sẵn sàng tiến công kẻ thù để giành quyền sống và bảo vệ sinh mạng chính trị của mình. Trong số những tấm gương sáng về tinh thần đấu tranh dũng cảm, kiên cường của người chiến sĩ cách mạng ở Nhà tù Phú Quốc, có nhiều người con của quê hương Bình Định. Đó là liệt sĩ Trần Hường (quê ở xã Hoài Hảo, huyện Hoài Nhơn, hy sinh tháng 12.1970), liệt sĩ Châu Văn Khánh (SN 1950, hy sinh tháng 12.1972), họ đều bị địch tra tấn, đóng nhiều cây đinh dài 8cm lên bàn chân; liệt sĩ Đỗ Hòa, bị địch đóng 4 cây đinh 8cm vào đầu, hy sinh tháng 10.1972...
Để đấu tranh tố cáo sự dã man của địch và buộc địch nhượng bộ, thỏa mãn những yêu sách của anh em, nhiều tù binh người Bình Định đã tự mổ bụng mình uy hiếp bọn cai ngục, như: Cuối năm 1969, đồng chí Nguyễn Văn Đồng (Lê Đồng), quê ở thị trấn Bồng Sơn, huyện Hoài Nhơn, đã mổ bụng đấu tranh chống địch đàn áp. Cuối năm 1970, đồng chí Đức, 20 tuổi, mổ bụng đòi trả người bị bắt và cấp lương thực cho anh em tù. Năm 1971, sau khi tòa án quân sự của chính quyền Sài Gòn tuyên án đưa một số tù binh Phú Quốc lên khám Chí Hòa, giam trong nhiều phòng khác nhau, để đấu tranh đề nghị tập hợp số tù binh Phú Quốc ở chung một phòng, đồng chí Liệt, 20 tuổi, cũng tự lấy dao rạch bụng.
Vượt ngục - đi vào chỗ chết để tìm sự sống
Trong suốt thời gian tồn tại Trại giam tù binh Phú Quốc (1967-1973), các cuộc vượt ngục được xem là đi vào chỗ chết để tìm sự sống, diễn ra liên tục bằng nhiều hình thức như: đào hầm vượt ngục, vượt rào, chui gầm xe chở nước, nằm ém trong thùng rác, đánh quân cảnh cướp súng khi đi làm bên ngoài… Trừ những cuộc vượt rào đi lẻ tẻ tự phát, còn lại tất cả các cuộc vượt ngục đều được đảng ủy, chi bộ các phân khu lãnh đạo chặt chẽ nhiều cuộc vượt thoát trở về căn cứ an toàn. Ba cuộc vượt ngục tiêu biểu của tù binh Phú Quốc đều có người Bình Định tham gia và là những nhân vật chủ chốt.
Đầu năm 1969 diễn ra cuộc vượt ngục bằng đường hầm đầu tiên ở phân khu B2 - phân khu “biệt giam”. Sau gần 6 tháng đào hầm, 21 đồng chí đã vượt ngục ra ngoài an toàn. Trong số đó, có đồng chí Võ Cường, nguyên Bí thư Huyện ủy Phù Cát, được tổ chức cử làm Phó ban Thường trực Ban đón tiếp tù binh vượt ngục của huyện Phú Quốc.
Trong cuộc vượt ngục kép (đi 2 đợt) bằng đường hầm của tù binh phân khu A4 và A5, đợt 1 ngày 9.5.1971, có 23 đồng chí ra đi an toàn; đợt 2 ngày 12.5.1971, có 27 đồng chí, trong đó Bình Định có đồng chí Phạm Ngọc Hào (Mười Thử), Bí thư Đảng ủy phân khu A5, và 3 đồng chí khác là: Đoàn Viên (SN 1948), Đỗ Ngọc Bút (SN 1942), Trần Quang Cho (SN 1942).
Cuộc vượt ngục bằng đường hầm lớn nhất ở Trại giam tù binh Phú Quốc tại phân khu A4 vào đêm 23 rạng ngày 24.12.1971 được Đảng ủy phân khu gồm các đồng chí: Đào Cang (Đào Xuân Trường) – Bí thư Đảng ủy, nguyên Tỉnh ủy viên tỉnh Bình Định, Nguyễn Trọng (tức Nam Hà) – Phó Bí thư Đảng ủy, nguyên Bí thư Huyện ủy Tuy Phước và một số đảng ủy viên họp đề ra kế hoạch. Chuyến này, có 41 người vượt ngục, nhưng chỉ có 26 người về đến căn cứ.
Rất nhiều tù binh người Bình Định đã được anh em trong tù tín nhiệm, bầu làm công tác Đảng: 8 đồng chí là bí thư đảng ủy, 4 đồng chí là phó bí thư đảng ủy, 1 đồng chí là ủy viên ban thường vụ đảng ủy, 4 đồng chí là đảng ủy viên, 14 đồng chí bí thư chi bộ, 3 đồng chí phó bí thư chi bộ, 9 đồng chí chi ủy viên.
Những hy sinh thầm lặng và chiến công anh hùng của tù binh Phú Quốc, trong đó có sự đóng góp không nhỏ của những người con quê hương Bình Định, đã góp phần viết nên trang sử anh hùng trong lịch sử chống đế quốc Mỹ xâm lược và bè lũ tay sai, giành độc lập cho dân tộc. Ngày 27.4.2012, Chủ tịch nước Trương Tấn Sang đã ký quyết định phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân cho tập thể chiến sĩ cách mạng bị địch bắt, tù đày tại Trại giam Phú Quốc, tỉnh Kiên Giang.
NGUYỄN THANH QUANG