Nâng cao chất lượng tranh tụng tại phiên tòa
Mới đây, Viện KSND và TAND tỉnh đã ký kết Quy chế phối hợp xét xử vụ án hình sự. Việc ký kết quy chế này nhằm đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp, nâng cao chất lượng tranh tụng tại phiên tòa, căn cứ vào diễn biến tại phiên tòa để kết tội, tránh tình trạng kết tội oan, sai.
Nội dung Quy chế phối hợp xét xử vụ án hình sự giữa Viện KSND và TAND tỉnh được xây dựng trên tinh thần đảm bảo nguyên tắc tố tụng hình sự, tính nghiêm minh của pháp luật, bảo đảm công khai, độc lập trong quá trình xét xử tại phiên tòa, phối hợp trên cơ sở các quy định của pháp luật và chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của hai cơ quan; nâng cao trách nhiệm của thẩm phán, kiểm sát viên (KSV) trong quá trình xét xử vụ án hình sự để cùng hoàn thành nhiệm vụ.
Hướng đến cải cách tư pháp
Cụ thể, thẩm phán điều hành phiên tòa nhanh, gọn, có khoa học theo đúng trình tự thủ tục của Bộ luật Tố tụng hình sự; bảo đảm quyền tham gia xét hỏi của KSV, luật sư và những người tham gia tố tụng khác; có quyền cắt những câu hỏi không đúng trọng tâm, không liên quan đến vụ án. Ngoài ra, KSV phải kiểm sát hoạt động tố tụng của chủ tọa và hội đồng xét xử trong quá trình giải quyết vụ án, trực tiếp xét hỏi và yêu cầu hội đồng xét xử làm rõ những vấn đề chưa rõ ràng để bảo vệ cáo trạng. Ngoài ra, khi tranh luận, thái độ của KSV phải chuẩn mực, không định kiến, suy diễn và thể hiện văn hóa ứng xử tại phiên tòa.
Bà Đoàn Thị Quý Châu, Trưởng Phòng Thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử phúc thẩm, giám đốc thẩm, tái thẩm hình sự, Viện KSND tỉnh (gọi tắt là Phòng 3), cho biết thêm: “Thực hiện chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 theo Nghị quyết 49-NQ/TW, thời gian qua, các viện KSND cấp huyện đã phối hợp với TAND cùng cấp tổ chức các phiên tòa rút kinh nghiệm. Các phiên tòa được chọn là những vụ án có tính tranh tụng cao: có luật sư tham gia bào chữa hoặc bị can, bị cáo chối tội. Ngoài đại diện lãnh đạo của viện KSND, TAND cùng cấp tham gia, còn mời thêm CA (điều tra viên trực tiếp điều tra vụ án) và đại diện Viện KSND tỉnh tham dự. Sau buổi xét xử, liên ngành sẽ họp rút kinh nghiệm về cách điều hành phiên tòa của thẩm phán, tranh luận của KSV...”. “Nhìn chung, việc này đã góp phần nâng cao chất lượng tranh tụng của KSV: nghiên cứu hồ sơ kỹ hơn, nắm rõ các hành vi của bị cáo cũng như các chứng cứ gỡ tội và buộc tội. Nếu như trước đây có tình trạng KSV không chịu khó nghiên cứu kỹ hồ sơ, cứ vin vào cáo trạng truy tố để buộc tội bị cáo hoặc tỏ thái độ thiếu thân thiện với luật sư bào chữa, thì nay đã hạn chế rất nhiều…”, bà Châu khẳng định.
Năm 2013, Viện KSND huyện Tuy Phước lên kế hoạch tổ chức 2 phiên tòa rút kinh nghiệm và đã chọn xét xử một vụ án bị cáo không chịu nhận tội dù chứng cứ rõ ràng. Kết quả, Viện KSND huyện đề nghị bị cáo mức án 5-6 năm tù giam và TAND huyện tuyên phạt bị cáo 5 năm.
Ông Nguyễn Công Binh, Viện trưởng Viện KSND huyện Tuy Phước, cho biết: “Để chuẩn bị cho phiên tòa này, trước đó, KSV phải chuẩn bị đề cương xét hỏi, đề cương luận tội trình qua cho hội đồng phản biện của Viện xem xét, góp ý. Sau khi xét xử xong, liên ngành Viện KSND - TAND - CA họp rút kinh nghiệm. Nói tóm lại, KSV phải chuẩn bị công phu, dự lường mọi diễn biến có thể xảy ra tại phiên tòa, nhưng qua đó, cũng rút tỉa ra nhiều vấn đề, nâng cao nghiệp vụ. Trong tháng 9 tới, chúng tôi sẽ tổ chức một phiên tòa nữa. Đây là một vụ án có tính chất phức tạp, bị cáo gây ra hậu quả nghiêm trọng”.
Vẫn còn những hạn chế
Thường xuyên được cử tham dự các phiên tòa rút kinh nghiệm tại các địa phương, KSV Nguyễn Quang Trung, thuộc Phòng 3, cho rằng các phiên tòa này còn một số tồn tại, chất lượng chưa đạt với yêu cầu đề ra, như: không mời đủ các thành phần tham dự hoặc chưa tổ chức rút kinh nghiệm ngay sau khi xét xử. Mặt khác, bởi đây là phiên tòa rút kinh nghiệm, nên thẩm phán điều hành phiên tòa chặt chẽ, xét hỏi kỹ, phần nào làm giảm mất tính tranh luận của KSV.
Bà Đoàn Thị Quý Châu cũng cho biết thêm, theo đúng quy định trình tự thủ tục của Bộ luật Tố tụng hình sự thì, tại phiên tòa, chủ tọa phiên tòa hỏi trước, sau đó đến hội thẩm nhân dân, KSV và cuối cùng là luật sư. Vì vậy, đôi lúc khó tránh khỏi sự chồng chéo, lặp lại nội dung câu hỏi, trong khi đó, Nghị quyết 49-NQ/TW lại đòi hỏi phải nâng cao tính tranh tụng tại phiên tòa. Đây cũng là vấn đề được đại diện Viện KSND, TAND tỉnh quan tâm trong buổi thảo luận trong khuôn khổ lễ ký kết quy chế phối hợp. Một lãnh đạo TAND tỉnh ý kiến: “Trong các phiên tòa này, vai trò điều hành của thẩm phán chủ tọa phiên tòa rất quan trọng. Thẩm phán phải biết cách hỏi ở chừng mực nào để cho KSV tranh luận với luật sư hoặc với bị can, bị cáo để làm rõ vấn đề, nâng cao tính tranh tụng tại phiên tòa”.
THU HÀ
Chỉ mong sao các cơ quan thi hành tố tụng hình sự đảm bảo cán cân công lý một cách chính đáng và nhanh chóng cho xã hội, đừng vì những cái tôi, tự ái cá nhân,... mà cố tình bẻ cong bản chất của một vụ án hoặc thờ ơ, đùn đẩy trách nhiệm,... làm kéo dài, xét xử thiếu công bằng cho các bị can. Đó mới là nét đẹp của công lý mà mọi người hướng đến.