Chủ nhân giải Nobel Vật lý 2017 và “duyên nợ” với Quy Nhơn
Một sự kiện quan trọng của thế giới khoa học cơ bản diễn ra đầu tháng 10.2017 là ba nhà khoa học vật lý người Mỹ được vinh danh giải thưởng Nobel với nghiên cứu đo được sóng hấp dẫn - một công trình chấm dứt sự nghi ngờ về sóng hấp dẫn trong thuyết tương đối rộng của Einstein đúng 100 năm. Càng đặc biệt hơn là “duyên nợ” với Việt Nam, với Quy Nhơn - Bình Ðịnh.
GS Barry Clark Barish (thứ 3 từ phải sang) tại Hội nghị khoa học “Các cửa sổ nhìn ra vũ trụ” tại ICISE năm 2013. (Ảnh do ICISE cung cấp)
Chủ nhân của giải Nobel Vật lý năm nay là ba nhà khoa học: GS Barry Clark Barish, GS Rainer Weiss và GS Kip Stephen Thorne. Trong đó, riêng GS Barry Clark Barish đã từng đến Quy Nhơn. Theo ông Trần Thanh Sơn – Phó Giám đốc Trung tâm Quốc tế Khoa học và Giáo dục liên ngành (ICISE), chưa bao giờ các nhà khoa học thế giới đoạt giải Nobel lại gần gũi với Quy Nhơn như hiện nay.
Có lẽ những công bố ở Gặp gỡ Việt Nam “có duyên” với giải Nobel Vật lý mà Quy Nhơn hữu tình hội tụ được. Một điều thú vị là, trong chương trình Gặp gỡ Việt Nam lần thứ 8 được tổ chức tại Quy Nhơn năm 2012, khám phá hạt boson Brout-Englert-Higgs (thường gọi là boson Higgs), loại hạt cơ bản đầu tiên bên ngoài mô hình chuẩn được tìm thấy cũng được công bố. Năm 2013, hai nhà khoa học Francois Englert (Bỉ) và Peter Higgs (Anh) - tác giả của nghiên cứu đã đoạt giải Nobel Vật lý. Một năm sau, GS Francois Englert đến Quy Nhơn dự Gặp gỡ Việt Nam lần thứ 10.
Sự kéo hẹp khoảng cách ấy là nhờ công lớn của GS Trần Thanh Vân - Chủ tịch Hội Gặp gỡ Việt Nam tại Pháp và ICISE. Ít ai biết rằng, cũng ngay Quy Nhơn, công trình nghiên cứu đặc sắc mà GS Barry Clark Barish và các đồng sự đoạt giải thưởng cao nhất của giới khoa học này đã từng được trình bày trong hội nghị “Các cửa sổ nhìn ra vũ trụ”, nhân dịp khánh thành ICISE năm 2013. Ông đến Quy Nhơn bởi mối quan hệ thân thiết với GS Trần Thanh Vân và trình bày công trình LIGO (những thí nghiệm ở đài quan trắc sóng hấp dẫn bằng giao thoa kế laser). Trước đó, năm 1995, ông cũng từng đến Việt Nam dự Gặp gỡ Việt Nam.
“Năm 2013, chúng tôi có mời GS Barish và vợ đến làm việc sau khi ICISE vừa xây xong. Chúng tôi đã mời GS cùng làm kết luận của hội nghị năm 2013, với sự tham gia của 5 GS đoạt giải thưởng Nobel - họ đều là bạn thân của ông Barish” - GS Trần Thanh Vân cho biết.
Không chỉ GS Barry Clark Barish, hai đồng sự cùng được vinh danh giải Nobel Vật lý năm nay cũng đều là những người bạn thân thiết với GS Trần Thanh Vân, bắt đầu từ những cuộc Gặp gỡ Moriond, Gặp gỡ Blois do ông sáng lập cách đây hơn 50 năm. Mối quan hệ khoa học ấy được vị giáo sư gốc Việt xây dựng bền chặt đến nay. Khoa học thuộc về lý trí, nhưng những mối lương duyên đẹp đẽ này lại là sợi dây vô hình lại kéo được những con người đứng trên đỉnh cao khoa học thế giới đến với ICISE, với Quy Nhơn.
GS Trần Thanh Vân cho hay, trong kế hoạch của Gặp gỡ Việt Nam năm 2018, sẽ mời GS Barry Clark Barish và GS Kip Stephen Thorne đến Quy Nhơn. Trường hè Vật lý châu Âu và châu Á - Thái Bình Dương do Trung tâm Nghiên cứu hạt nhân châu Âu (CERN) phối hợp tổ chức tại Gặp gỡ Việt Nam 2018 về Vật lý năng lượng cao cũng được lên kế hoạch có sự tham gia giảng bài của một trong 3 nhà khoa học đồng tác giả của giải Nobel Vật lý 2017. Dự kiến diễn ra từ ngày 12-25.9.2018, các nghiên cứu sinh trẻ trong và ngoài nước sẽ được tiếp cận gần hơn vấn đề liên quan đến sóng hấp dẫn.
Rộng ra, 11 nhà khoa học đoạt giải Nobel cùng với khoảng 3.000 nhà khoa học tên tuổi, nhà khoa học trẻ khác đã đến Quy Nhơn suốt quãng thời gian qua, GS Barry Clark Barish cũng là một trong số đó. Việc sáng lập nên Gặp gỡ Việt Nam và xây dựng ICISE mang đến nhiều cơ hội, tiềm năng thúc đẩy sự phát triển khoa học và giáo dục chất lượng cao cho Việt Nam. Có thể nói, những cuộc Gặp gỡ Moriond, Gặp gỡ Blois và Gặp gỡ Việt Nam là những cầu nối, là nơi hun đúc và nuôi dưỡng những nhà khoa học trẻ. Nhiều cuộc gặp gỡ theo mô hình này ra đời như: Gặp gỡ mùa đông tại Aspen (Mỹ), Gặp gỡ mùa đông ở hồ Louise (Canada), Gặp gỡ thung lũng Aosta, La Thuile (Italia)... được gọi là tinh thần Moriond từ hơn 50 năm trước lan tỏa đến bây giờ, trong đó có nhiều nhà khoa học đã đoạt giải thưởng cao nhất của khoa học thế giới
Sự lan tỏa của sóng hấp dẫn từ thuở hồng hoang đến thời đại chúng ta mất 1,3 tỉ năm ánh sáng, Quy Nhơn cũng có chút dư vị về sự hấp dẫn đó khi công trình LIGO vĩ đại được mang đến từ các nước bạn xa xôi. Cùng với GS Barry Clark Barish, rất nhiều nhà khoa học khác đến Việt Nam cũng đang có những nghiên cứu có khả năng làm thay đổi thế giới.
Và những giải thưởng Nobel cũng đang chờ đón họ trong tương lai...
ĐĂNG THƯ