Tôn vinh nơi phôi thai chữ Quốc ngữ

Vùng đất Nước Mặn thuộc thôn An Hòa, xã Phước Quang, huyện Tuy Phước là nơi được nhiều nhà nghiên cứu công nhận có ảnh hưởng quan trọng, chủ đạo trong giai đoạn phôi thai hình thành chữ Quốc ngữ đầu thế kỷ XVII.

Năm 2017, được sự chỉ đạo của Sở VH&TT, Ban Quản lý di tích tỉnh đã tiến hành biên soạn hồ sơ khoa học đề nghị UBND tỉnh xếp hạng di tích “Nước Mặn - Nơi phôi thai của chữ Quốc ngữ”. Việc lập hồ sơ được tiến hành công phu trong thời gian dài, tìm hiểu nhiều nguồn tư liệu. Bởi trải qua thời gian, các cơ sở vật chất của trung tâm truyền giáo Nước Mặn hiện không còn. Đến đầu tháng 11.2017, UBND tỉnh đã có quyết định xếp hạng di tích lịch sử: “Nước Mặn - Nơi phôi thai chữ Quốc ngữ”.

Hiện tại di tích “Nước Mặn - Nơi phôi thai chữ Quốc ngữ” chỉ mới có công trình biểu tượng được Tòa Giám mục Quy Nhơn cho xây dựng từ năm 2011.

Dấu xưa xuất lộ rõ ràng

Ông Phạm Đức Tín, Phó trưởng Phòng Nghiệp vụ, Ban Quản lý di tích tỉnh, cho biết: “Việc xác định vị trí cư sở truyền giáo của các thừa sai tại Nước Mặn hiện nay căn cứ vào những cứ liệu lịch sử, vết tích nền móng, cũng như lời người xưa kể lại. Theo cụ Võ Lãng, một giáo dân ở thôn An Hòa, xã Phước Quang, thì từ bé ông được ông nội chỉ cho khuôn viên nhà thờ Nước Mặn ngày xưa là ở vườn nhà cụ Võ Vĩ, hiện đã được giao cho người cháu là ông Võ Cự Anh. Khi đào đất trong vườn, gia đình ông Võ Cự Anh đã phát hiện nền móng một công trình kiến trúc bằng đá ong với khối lượng khá nhiều. Đây được xác định là vị trí cư sở truyền giáo Nước Mặn xây dựng năm 1618, là trung tâm truyền giáo và là nơi các thừa sai Dòng Tên nghiên cứu và sáng tạo chữ Quốc ngữ...”.

Nhà thờ Nước Mặn ngày xưa là nhà thờ Thiên Chúa giáo đầu tiên ở Bình Định. Năm 2011, sau khi đã thỏa thuận với gia đình ông Võ Cự Anh và hoàn tất các thủ tục pháp lý, Tòa Giám mục Quy Nhơn đã cho khởi công xây dựng công trình biểu tượng ghi nhận nơi đã từng là một cư sở truyền giáo đầu tiên ở Đàng Trong, cũng như là nơi phát tích, khởi nguyên để hình thành chữ Quốc ngữ trong tiến trình phát triển chữ Quốc ngữ Việt Nam.

Khi đào móng trong khu vực này, dưới phần đất tự nhiên khoảng 60cm, phát hiện phần móng gạch đất nung và một số hiện vật bằng gốm sứ chưa xác định công năng… nhưng cũng tạo thêm cơ sở xác định vị trí cư sở truyền giáo của các giáo sĩ Dòng Tên tại Nước Mặn.

Điểm tham quan, nghiên cứu hấp dẫn

Tham gia Hội thảo khoa học “Bình Định với chữ Quốc ngữ” được tổ chức tại TP Quy Nhơn đầu năm 2016, nhiều nhà nghiên cứu uy tín ở trong và ngoài nước cùng đánh giá cao sự đóng góp của Nước Mặn - Bình Định vào tiến trình hình thành chữ Quốc ngữ.

Chủ trì Hội thảo là GS Phan Huy Lê, Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam, đã nhấn mạnh: “Nước Mặn - Bình Định giữ vai trò quan trọng trong giai đoạn đầu phôi thai nảy nở chữ Quốc ngữ. So với những nơi khác, Nước Mặn vẫn còn di tích cần được quan tâm gìn giữ, nghiên cứu thêm và phát huy được những giá trị...”. 

Việc xếp hạng di tích cấp tỉnh đã thể hiện sự quan tâm của Nhà nước, đồng thời là bước khởi đầu quan trọng để bảo tồn và phát huy tốt hơn nơi phôi thai của chữ Quốc ngữ. Tuy nhiên, thực tế địa điểm này còn xa lạ đối với nhiều người khi được nhắc đến, ngay cả đối với người dân trong tỉnh. Cần có thêm những sự quan tâm đầu tư đối với di tích để tạo thành điểm đến “chỉ Bình Định có”, thu hút được nhiều người đến tham quan, nghiên cứu. 

Trong Kế hoạch năm 2018, Ban Quản lý di tích tỉnh sẽ xây dựng bia di tích và bảng hướng dẫn đường vào di tích “Nước Mặn - Nơi phôi thai chữ Quốc ngữ”. “Về lâu dài, tại khu vực di tích nên xây dựng thêm nhà trưng bày bổ sung, giới thiệu những hình ảnh, tư liệu có liên quan đến di tích. Qua đó, khách tham quan có thể tìm hiểu về truyền thống văn hóa - lịch sử của vùng đất Nước Mặn - Tuy Phước nói riêng và Bình Định nói chung, tạo cơ sở để có những đóng góp quan trọng đối với chữ Quốc ngữ...”, ông Đặng Hữu Thọ, Giám đốc Ban Quản lý di tích tỉnh, đề xuất.

HOÀI THU