Tác phẩm “Kiến văn tiểu lục” của Lê Quý Đôn
Ngoài lưu giữ các hiện vật liên quan đến vương triều Tây Sơn, Bảo tàng Quang Trung còn trưng bày nhiều hiện vật là tác phẩm Hán Nôm có giá trị của nhiều tác giả nổi tiếng thời phong kiến; trong đó, có tác phẩm Kiến văn tiểu lục (ảnh) của Lê Quý Đôn (1726 - 1784), người được mệnh danh là nhà bác học lớn của Việt Nam trong thời phong kiến.
Bộ sách Kiến văn tiểu lục do Lê Quý Đôn soạn xong năm Cảnh Hưng thứ 38 (năm 1777), khi đang phụ trách dạy học ở Quốc Tử Giám và Biên soạn Quốc sử. Ông viết trong một bài tựa cuốn sách này như sau: “Tôi vốn là người nông cạn, ngày bé thích chứa sách, lúc trưởng thành ra làm quan. Xem lại sách đã chứa trong tủ, vâng lời dạy lúc qua sân, lại được giao du với nhiều bậc hiền sĩ, thêm vào đấy, phụng mệnh làm việc công, bốn phương rong ruổi: Phía Bắc sang sứ Trung Quốc, phía Tây bình định Ai Lao, phía Nam trấn thủ Thuận Quảng; đi đến đâu, tôi lưu ý sưu tầm hỏi han sách vở. Có khi mắt thấy, tai nghe gì, tôi liền ghi chép, thêm lời bình sơ qua, rồi cất vào túi sách. Những tài liệu ấy tích tập lâu ngày đã thành từng quyển, nay đem ra soạn thành 9 thiên, 12 quyển...”.
Bộ sách Kiến văn tiểu lục chia thành 9 thiên, gồm: Châm cảnh (lời khuyên răn) - ghi chép những câu triết ngôn và hành vi của một số nhân vật lịch sử Trung Quốc và Việt Nam nhằm khuyên răn, giáo dục người đương thời; Thể lệ (luật lệ) thượng, Thể lệ hạ - ghi chép các lễ văn của triều đại Lý, Trần, Lê; Thiên chương (sách vở, văn chương) - ghi chép tên những nhân vật đã làm những bài bia, bài minh ở các chùa, quán, các triều Lý, Trần và giới thiệu, phê bình một số thơ văn; Tài phẩm (người tài giỏi) - ghi chép về tài ba, phẩm hạnh của một số nhân vật lịch sử; Phong vực (bờ cõi) thượng, Phong vực hạ, Phong vực trung - ghi chép về núi sông, thành quách, sản vật, thuế khóa, đường sá... các trấn Sơn Tây, Hưng Hóa, Tuyên Quang; Thiền dật (Phật giáo) - ghi chép về các nhà sư Việt Nam từ thời Bắc thuộc cho đến thời Hậu Lê; Linh tích (di tích linh thiêng) - ghi chép về các đền miếu thờ các thiên thần, nhân thần và 26 chuyện nhỏ; Phương thuật (Phép lạ); Tùng đàm (chuyện vặt) - ngoài việc đính chính một số câu đối, câu văn của người Trung Quốc, có chép 14 mẩu chuyện về các nhân vật triều Trần, triều Lê...
Theo các nhà nghiên cứu, bộ sách Kiến văn tiểu lục là một tác phẩm có giá trị về văn học, địa lý, lịch sử và hình thái ý thức người Việt xưa qua các thời Lý, Trần, Lê. Về văn học, bộ sách cho chúng ta biết thêm về một số thơ văn thời trước. Về địa lý, tác phẩm cung cấp nhiều chi tiết về các trấn Sơn Tây, Hưng Hóa, Tuyên Quang. Ngoài ra, tác phẩm còn cung cấp những tài liệu quý giá về âm nhạc, phong tục, về Phật giáo và Đạo giáo ở Đại Việt…
NGỌC NHUẬN