Bạc mà không bạc

Không ít người nghĩ rằng bạc trong thành ngữ hồng nhan bạc phận là “màu bạc”, tức “màu trắng đục” và bạc phận là “phận bạc như vôi”. Thực ra, bạc ở đây không phải là từ chỉ màu sắc.

Nó là một từ Hán Việt, nghĩa gốc là kim loại dát mỏng, rồi mang nghĩa tính từ “mỏng”, chuyển nghĩa ẩn dụ “ít, kém, sơ sài, nghĩa tình trước sau không như một”. Bạc phận chính là “phận mỏng”. Nên mới có cách ví “Nghĩ mình phận mỏng cánh chuồn” (Truyện Kiều). Ta còn gặp từ này trong: Bạc ác, bạc bẽo, bạc đãi, bạc tình, phận mỏng đức bạc, “Cha mẹ thói đời ăn ở bạc” (Tú Xương)…

Đây cũng chính là từ bạc trong lễ bạc, tâm/lòng thành. Từ điển thành ngữ tiếng Việt phổ thông giảng: “Lòng thành tâm, chân thật của người dâng cúng là quý, chứ lễ vật nhiều hay ít không quan trọng” (NXB ĐHQG Hà Nội, tr.415). Nhân đây, ta lại nói đến chuyện đốt vàng mã.

Tục đốt vàng mã, nhất là vào dịp Vu Lan báo hiếu, là truyền thống văn hóa với những ý nghĩa tốt đẹp ban đầu nhưng hiện nay đang dần biến tướng. Từ quan niệm “dương sao âm vậy”, đồ vàng mã người sống đốt cho người đã khuất bây giờ không chỉ là tiền, quần áo mà có cả nhà lầu, xe hơi, điện thoại, máy tính, thậm chí có cả người phục vụ... Nhiều người tin rằng đốt càng nhiều, càng… xịn thì càng được chứng, càng được nhiều tài lộc. Chẳng biết những món đồ “xịn sò” ấy, ông bà ở thế giới bên kia có dùng được không nhưng chắc một điều, giá tiền cho những món đồ giả ấy không hề rẻ, nhất là trong những mùa cao điểm như Vu Lan.

Người xưa dạy “lễ bạc lòng thành”. Lòng chưa thành thì lễ có hậu bao nhiêu cũng là vô nghĩa. Chưa kể, việc lạm dụng vàng mã đến thái quá còn kéo theo nhiều mối nguy hại về kinh tế, môi trường, hỏa hoạn, nhất là sự u mê cuồng tín. Càng mê muội thì càng kém cỏi, không thể khác được.

“Nhân ư bách hạnh, hiếu vi tiên” (trong trăm đức hạnh của con người, hiếu là đầu). Thờ cúng, tưởng nhớ ông bà đã khuất là hiếu. Nhưng hết lòng phụng dưỡng cha mẹ khi còn đang tại thế mới là đại hiếu. “Tu đâu cho bằng tu nhà/ Thờ cha kính mẹ ấy là chân tu”, lời dạy này đâu chỉ dành riêng cho phật tử.

Th.S PHẠM TUẤN VŨ