Ký ức đèn lồng
Truyện ngắn của ĐẶNG TRUNG THÀNH
Trong khi người già tụ họp lại đánh cờ, uống nước trà, tâm sự chuyện đời thì cụ Quân lại theo thằng cháu và đám bạn của nó chơi những trò trẻ con. Cụ là người đầu têu, hay dẫn đầu bọn trẻ làm đủ thứ chuyện mà chúng không thể biết nếu không có cụ chỉ bày. Tụi trẻ trong xóm rất quý cụ, thường hay lẽo đẽo theo cụ. Người xa lạ nếu nhìn vào chắc sẽ nghĩ cụ là ông già ham vui quá đỗi. Nhưng nếu là người trong xóm sẽ hiểu và cảm thông cho ông lão này. Sau một sang chấn bất ngờ sau một trận hỏa hoạn, ký ức của cụ chỉ còn phần của tuổi ấu thơ, những phần sau đó cụ chỉ nhớ mang máng. Mỗi khi có người nhắc lại, cụ lại cười cười chừng như hồ nghi chừng như tin cậy. Giờ cụ giống như một đứa trẻ tiểu học, hồn nhiên vui đùa. Tuy vậy, có những lúc gia đình bắt gặp cụ ngồi bó gối trước hiên nhà buồn bã, thẫn thờ. Có lẽ cụ đang loay hoay, lạc bước khi trí não muốn vượt qua bên kia bức tường thời gian.
Ngày trước, gia đình cụ Quân làm nghề đèn lồng thủ công nổi tiếng khắp thị xã. Vẫn là những nguyên vật liệu tre, giấy dán, keo,... nhưng qua đôi tay khéo léo, đầu óc sáng tạo của cụ, chiếc đèn lồng có hồn thấy rõ. Cụ chưa bao giờ tự nhận mình là nghệ nhân nhưng nhìn cách cụ vẽ lông vũ cho chú gà trống, lớp vảy cho cá chép, trang trí những phụ kiện đính kèm cho ngôi sao... ai cũng trầm trồ. Cụ vẽ khéo, trang trí thẩm mỹ, sáng tạo nhiều con vật mới nên ăn đứt những chiếc đèn lồng ở chợ được nhập từ những nơi khác đến. Vậy mà chỉ một lần sơ ý làm ngã chiếc đèn dầu ở phòng thiết kế mẫu mà trở thành định mệnh. Chiếc đèn oan nghiệt ấy đã thiêu rụi toàn bộ ngôi nhà, kể cả hàng ngàn chiếc đèn lồng chuẩn bị đến tay các em thiếu nhi trong dịp tết Trung thu. Sau cú sốc quá lớn, cụ Quân không thể bình thường được nữa. Gia đình cụ cũng dừng luôn nghề làm đèn lồng.
***
- Ông nội ơi, coi chừng vướng gai vô tay đó.
Thằng Hào cháu cụ Quân tỏ ra lo lắng khi cụ lao vào bụi rậm tìm những cây tre đúng chuẩn để làm đèn lồng. Ông vừa chặt tre vừa nói vọng ra:
- Ông không bị gì. Hào và mấy bạn đừng có lo.
Những đứa trẻ đứng bên ngoài nhốn nháo sợ ông bị gai tre đâm vào da thịt. Mất ký ức nhưng nhiều kỹ năng của ông vẫn trên cả tuyệt vời. Dù tuổi cao nhưng cụ vẫn khỏe mạnh, linh hoạt, loáng cái đã chặt xong 5 cây tre tươi để làm đèn lồng. Số là trường của Hào tổ chức cuộc thi đèn lồng nên bọn trẻ trong xóm háo hức lắm. Biết cụ Quân từng là nghệ nhân làm đèn lồng nên bọn trẻ nhờ cụ thiết kế một con vật gì đó cho thật hoành tráng. Thằng Hào nói với ông mình:
- Ông ơi, ông thiết kế cho bọn cháu một đèn lồng gì đó vừa to vừa ý nghĩa đi ông.
Cụ Quân lơ ngơ đôi mắt hồn nhiên như trẻ nhỏ, môi chúm lại rồi hỏi:
- Làm như mọi năm à? Dễ mà.
- Không, ông ơi. Năm nay trường con thi làm đèn lồng. Ông thiết kế sao cho thật đẹp, ăn đứt mấy lớp khác để giật giải cao nhất mới được.
Ông gật gù ra chiều suy nghĩ trong giây lát. Chợt thằng Chiến bạn của Hào cho ý kiến:
- A, hay bọn mình làm đèn lồng cá chép đi. Cá chép tượng trưng cho may mắn, sức khỏe và kiên trì vượt khó, rất là ý nghĩa.
- Nhưng cá chép khó làm lắm. Chúng ta chẳng biết tượng hình nó ra sao thì làm sao thiết kế. - Hải góp ý.
Cả nhóm bạn được giao nhiệm vụ làm đèn lồng nhốn nháo như ong vỡ tổ. Đứa thì bảo làm đèn ông sao, đèn bươm bướm nhưng đứa kia phản bác vì mẫu đèn đó không có gì là mới lạ. Cụ Quân ngồi đưa tay chống cằm suy nghĩ hồi lâu, giờ mới chịu lên tiếng:
- Được, làm được mà. Các con cứ vẽ mẫu đi nhé, rồi ta sẽ thiết kế cho… Dễ mà, cứ có hình là thiết kế được... Cá chép to mấy không quan trọng, cốt là ở kiểu nào, thiết kế ra sao…
Tranh của họa sĩ TRƯƠNG ĐÌNH DUNG
Đứa nào cũng thảng thốt vì làm đèn lồng cá chép không đơn giản tí nào. Nhưng ít người biết, mẫu thiết kế bị mất trong đêm xảy ra hỏa hoạn chính là mẫu đèn đèn lồng cá chép to ngoại hạng mà cụ Quân đang dày công sáng tạo cho một nhà hàng sắp khai trương.
- Ông chắc là thiết kế được chứ ông? - Hào tỏ ra nghi ngại - Cháu biết ông khéo tay và từng là nghệ nhân giỏi trong xóm. Nhưng làm một chiếc lồng đèn cá chép để dự thi rất khó làm đấy, ông ạ.
- Ông làm được mà. Chắc chắn mà. Hào tin ông đi mà.
- Sao ông chắc chắn thế? Ông đã làm qua lần nào chưa?
- Ông cũng không nhớ nữa. Nhưng ông nghĩ là ông từng làm qua rồi... Chắc chắn như thế. Không người làm lồng đèn nào chưa từng làm lồng đèn cá chép… Hào cứ vẽ mẫu cá mình muốn đi rồi ông theo đó thiết kế cho…
- Mày cứ để ông thử, biết đâu làm được. Tao tin tưởng ở ông - Hải chen ngang câu chuyện giữa hai ông cháu.
Cả nhóm quyết định làm đèn lồng cá chép và đặt hết niềm tin vào bản vẽ mẫu của Hào và tài năng thiết kế của cụ Quân.
Cả nhà biết cụ thương Hào nhất, khó mà lay chuyển ý định gì khi mà cụ đã quyết, nên thôi không ai bàn lùi. Phải mất một ngày trời Hào mới làm xong phác thảo chú cá chép đang quẫy đuôi hóa rồng trên giấy. Đó chính là một phiên bản từ bức tranh Hào từng chăm chú xem ông vẽ mẫu ngày xưa. Cả đám bạn Hào nhìn hình mà trầm trồ:
- Chao ôi, làm sao mà mày vẽ đẹp thế hả Hào! À tao biết rồi, là mày nhờ ông nội mày vẽ, đúng không?
Hào lắc đầu khó chịu: - Nói bậy! Chính tay tao vẽ đó. Cũng nhờ ông dạy tao vẽ từ nhỏ nên tao mới biết vẽ.
Cụ Quân chen vào góp chuyện: - Đúng là Hào vẽ đấy. Hào không nhờ ai vẽ đâu.
Phải mất nguyên một ngày nghĩ ngợi, quơ tay lia lịa, ra vào như một nhà thiết kế đèn lồng nổi tiếng năm xưa, cụ Quân cũng làm xong bản thiết kế chi tiết đèn lồng cá chép. Mọi người trong nhà lo cho sức khỏe của cụ Quân nên năn nỉ cụ nghỉ ngơi, dùng cơm nước nhưng cụ lắc đầu: - Phải khẩn trương làm đèn lồng cho Hào chứ...
Xong đoạn chặt tre thì cụ rủ đám nhóc ra sau nhà để phân công việc. Tre thì cụ đã chẻ, phơi khô xong rồi. Giờ đến lúc phải làm khung sườn cho kịp. Do nhà trường không cho người lớn làm giúp nên Hào chỉ nhờ ông giúp hướng dẫn cách làm chứ không cho ông trổ tài. Đèn lồng con cá chép to dài ngoại cỡ là cả một vấn đề đối với những đứa trẻ lớp 7. Tuy nhiên, được ông hướng dẫn chi tiết nên Hào và các bạn không gặp trở ngại gì. Nhìn đôi tay búp măng của những đứa trẻ buộc kẽm, ông thấy thương chúng làm sao. Những hình ảnh ấy càng gợi cho ông nhớ chút gì đó về quá khứ lung linh.
- Xong rồi ông ơi! Sườn cá chép hai bên đã hoàn thành. Thật không thể ngờ là cháu và các bạn làm được như vậy. Ông đúng là một tổng công trình sư tài ba. Giờ mình phải làm gì tiếp theo hả ông?
Đang chìm đắm suy tư, câu hỏi của Hào đưa cụ Quân trở về thực tại:
- À… À… Xong hết à. Rồi rồi, bây giờ tới lúc mình hoàn chỉnh khung nè.
Rồi cụ Quân chỉ bọn trẻ gia cố, kết nối những bộ phận rời đã làm sẵn trước đó và dán giấy kính. Ông cụ chỉ tận tình khung nào cần quấn dây kẽm cho chặt, khung nào cần buộc dây nhựa để tăng tính thẩm mỹ.
- Mấy đứa cần bao nhiêu cây nến đặt trong bụng con cá chép này nè.
- Mười cây đi ông ơi! – Chiến vọt miệng nói - Mà nến to ông nhé!
- Nhiều quá, sáng quá coi chừng cháy đó….
- Kệ đi ông, như vậy cho nó nổi bật - Hải chêm vào.
Tự nhiên nói đến cháy cụ Quân cảm thấy mệt người, chóng mặt. Cả nhóm phải dìu ông cụ vào nhà nằm nghỉ. Suốt buổi chiều đó cụ không ăn uống gì, cứ nằm trên ghế bố trước nhà nhìn đăm chiêu ở tận đẩu đâu.
… Hai ngày sau, bọn trẻ mới bắt tay vào dán đèn lồng vì còn phải vận động cả lớp hùn tiền mua giấy trang trí cũng như biểu quyết xem khoác áo cho chú cá chép màu gì là phù hợp. Tất nhiên, với sự góp ý của cụ Quân là quan trọng nhất. “Màu vàng đẹp nè”, cụ Quân nói chắc như đinh đóng cột. Thế là sau khi tan học, Hào và đám bạn đạp xe ra chợ mua đồ trang trí theo sự dặn dò của ông nội. Công đoạn dán giấy kính cực kỳ khó khăn bởi cả nhóm phải ướm giấy vào khung rồi mới cắt cho vừa khổ, sau đó quết hồ rồi ịn vào, đồng thời kéo căng ra cho đều. Phải mất một buổi chiều, mọi người mới mặc áo đẹp cho chú cá chép.
Nhưng vẫn chưa xong. Thứ hồ để dán giấy kính do chính tay cụ Quân pha, vừa pha cụ vừa bảo: Các con không thạo nên ta mới phải pha như thế này, chứ đã quen rồi thì nước lã cũng dán được. Giấy kính mỏng thoa qua một lượt nước là đã bám dính tốt rồi. Xong đâu đó mình phun qua một lượt nước mỏng như bụi, đoạn đem phơi nắng hoặc thắp đèn cầy bên trong một lúc thôi, là nó sẽ tự căng đều lên thôi. Bí quyết là ở chỗ đó…
Bây giờ đến lượt Hào trổ tài làm họa sĩ. Theo sự hướng dẫn của ông, Hào cầm cọ vẽ vảy cá từ đầu đến đuôi. Chợt Hào thảng thốt:
- Ông ơi, mình quên râu và vây cá chép rồi! Phải làm sao đây ông?
- Không hề gì, không hề gì nè. Để ông chỉ cho thêm vào.
Ông chỉ thằng Bình dùng hai thanh kẽm uốn éo thành hai chiếc râu cá rồi luồn nhẹ vào phần đầu. Riêng hai chiếc vây được làm từ hai mảnh giấy màu dán thêm vào thân.
Ngày chấm thi rốt lại cũng đến. Đêm Trung thu trăng sáng rực rỡ, thời tiết mát dịu làm cho cả xóm nhộn nhịp hẳn lên. Cả nhóm của Hào háo hức thắp nến cho chú cá chép to rồi cùng nhau nâng cá lên thẳng tiến đến sân trường, nơi các thầy cô làm giáo khảo chấm giải đang chờ đợi. Chao ôi, con cá chép bằng tre khi được đốt đèn lên sáng trưng, đẹp lộng lẫy, thu hút mọi ánh nhìn của cả xóm. Ai cũng trầm trồ về thành quả của bọn trẻ. Ông xoa đầu từng đứa, cười tươi rói, bảo:
- Ông chúc Hào với các cháu đoạt giải nè. Nhớ mang bánh Trung thu về cho ông ăn.
Bọn trẻ dạ lia lịa rồi tranh thủ đi. Chú cá chép đi được vài bước thì đột nhiên thằng Bình trượt chân té, nến ngã theo, làm chú cá chép cháy phừng phừng không kịp dập lửa. Bọn trẻ hoảng sợ la to: “Cháy! Cháy! Cháy con cá chép rồi ông ơi!”.
Từ trong nhà cụ Quân vọt ra, thấy con cá chép cháy trơ khung, đứng nhìn trân trân như bức tượng trong giây lát rồi ngất xỉu. Mọi người dìu ông vào trạm xá gần đó. Hào chạy theo vào giường bệnh ngồi chờ ông tỉnh lại, gương mặt sợ hãi, hai mắt rơi lệ vì sợ chuyện không may đến với ông. Ông thiêm thiếp chừng nửa tiếng rồi mở mắt ra nhìn mọi thứ lạ lẫm…
Hào mừng quá, reo to:
- Ông tỉnh rồi ba ơi! Ông ơi, ông khỏe không ạ? Có sao không ông? Sao tự nhiên ông ngất xỉu làm mọi người lo quá?
Cụ Quân từ từ ngồi dậy, nói: Ông không sao đâu cháu ạ! Ông khỏe như voi ấy chứ, để còn làm đèn lồng cho nhà hàng chuẩn bị khai trương nữa chứ!
- Ôi… Ôi… Hào thảng thốt: Ông đã nhớ ra chuyện ấy rồi sao?
- À… Ừ, ông nhớ ra là mình đã từng là ông chủ xưởng đèn lồng thủ công rồi. Ông cứ loay hoay mãi rằng hình như mình từng làm một chiếc đèn lồng cá chép na ná thế này.
Cả nhà vui sướng như tết, ôm ông vào lòng khóc trong hạnh phúc.