Nhịp gõ giữa mênh mông Thị Nại

Bất kể ngày hay đêm, âm thanh nhịp nhàng, dồn dập phát ra từ thanh gỗ gõ vào mạn sõng vẫn đều đặn vang vọng vào con nước mênh mông của đầm Thị Nại. Theo thời gian, nhịp gõ ấy trở thành biểu tượng của tinh thần lao động hăng say, hài hòa với thiên nhiên của cư dân ven đầm.

Như mọi ngày, ngư dân Trần Công Sơn (45 tuổi, xóm 20, thôn Vinh Quang 2, xã Phước Sơn, huyện Tuy Phước) bắt đầu ngày mưu sinh của mình bằng cách dong chiếc sõng nhôm nhỏ bé ra giữa mênh mông đầm Thị Nại. Ở đó, anh Sơn cùng hàng trăm hộ dân khác hăm hở và miệt mài với nghề nghiệp truyền thống - dùng tiếng gõ để dụ cá vào lưới. Giữa mênh mông đầm nước, âm thanh dồn dập phát ra từ những thanh gỗ gõ vào mạn sõng trở biểu tượng của của tinh thần lao động hăng say, hài hòa với thiên nhiên của cư dân ven đầm.

Hôm nay được xem là ngày may mắn của anh Sơn. Sáng sớm nay, anh đã đánh được một con cá đuối khoảng 1,5kg. Giờ cộng thêm mẻ cá út này, anh đã thu được gần 2 trăm ngàn. Vậy là cũng đủ cho một ngày công. Chứ cách anh một quãng, vài người cũng chung lượt thả lưới, chỉ thu về lưới trắng hoặc vài con con cá dìa. Lưới vừa kéo lên khỏi mặt nước đã thấy cá mắc vào lưới, giãy đành đạch. Theo lời anh Sơn, đây là mẻ cá út. Cá út thịt ngon nhưng ngư dân mình thường chẳng khoái lắm mỗi khi đánh trúng. Cũng bởi chúng có cái ngạnh với nhiều gai ngược, mỗi lần đánh trúng, ngồi gỡ từng con ra khỏi lưới cũng muốn đứt... hơi. Đó là chưa kể đứt lưới, đứt tay.

Ẩn trong vẻ ngoài mỏng manh của chiếc sõng là gánh nặng mưu sinh của hàng chục hộ gia đình. Không ai bảo ai, mỗi người tự chọn cho mình một vị trí để bắt đầu thả lưới. Xong, họ vừa chèo sõng lượn quanh chỗ thả lưới, vừa dùng cái dầm gỗ gõ vào mạn sõng. Thỉnh thoảng, có người còn dùng sào tre gõ vào mặt nước. Âm thanh rầm rập phát ra từ hàng chục chiếc sõng nhỏ vang vọng vào không trung, hòa cùng sóng nước mênh mông, tạo nên một bản nhạc vui tai giữa đầm. Bản nhạc ấy như phá vỡ không gian yên tĩnh buổi sáng sớm, báo hiệu một ngày mưu sinh mới bắt đầu.

Nghề lưới gõ có từ bao giờ, không ai biết. Đem câu hỏi ấy về thôn Vinh Quang 2 - nơi được mệnh danh là xứ khởi phát ra lưới gõ, chúng tôi nhận được cái lắc đầu của các cụ cao niên. Chỉ biết, theo con nước đầm, nhịp gõ cứ thế được truyền từ đời ông sang đời cha, rồi đến đời con, cháu và trở thành kế mưu sinh của hàng trăm hộ dân ở những xóm chài nằm ven đầm Thị Nại.

Theo các cụ cao niên nơi đây, lưới gõ vốn có tên ban đầu là lưới bén vì sử dụng cặp lưới bén để đánh cá. Nhưng theo thời gian, người ta chuyển sang gọi là lưới gõ bởi đặc trưng sử dụng âm thanh để đuổi cá vào lưới. Hồi sau giải phóng, ở đây, bên cạnh cào ngao, bắt cua, đào phễn, vớt rau câu... có đến 70% số hộ trong thôn Vinh Quang đi lưới gõ.

Thu hút nhiều người đi như vậy là bởi lưới gõ thời ấy ăn nên làm ra. Đầm hồi đó mênh mông hơn bây giờ, nguồn lợi thủy sản dồi dào. Người đi lưới gõ lại sử dụng phương thức đánh bắt thủ công nên tôm cá có quanh năm. Thậm chí, những năm 1960, đi gõ trên đầm hai buổi là đã có thể sắm được vàng. Vì thế, nhà ai cũng nuôi được 5, 7 đứa con khôn lớn.

Người ta thường ví von lưới gõ là nghề của ngư dân nghèo. Bộ đồ nghề chỉ cần có sõng nhôm (trị giá khoảng 2 - 3 triệu đồng), đôi lưới bén (trị giá khoảng 800 ngàn đồng), vài vật dụng dầm gỗ để gõ và để “bơi”, sào tre, thùng xốp để ướp cá... Đi lưới gõ cũng không tốn quá nhiều công. Chỉ cần 1 người là đã làm nên nghiệp gõ cho gia đình. Vậy nên, từ thôn Vinh Quang 2 (xã Phước Sơn), lưới gõ lan về xã Phước Thuận (huyện Tuy Phước), phường Nhơn Bình (TP Quy Nhơn)...

Khác với cha ông thuở trước, đi lưới gõ ngày nay trở nên khó khăn gấp bội. Người đi lưới gõ chỉ yên tâm là chẳng bao giờ đói, nhưng nghĩ đến chuyện dư dả, giàu có thì xa xôi lắm. Bây giờ người ta kiếm con cá bằng lưới lồng, xung điện xiếc máy nên nguồn lợi thưa thớt dần. Người bám nghề truyền thống cũng ít dần đi. Ông Trần Đức An, Trưởng thôn Vinh Quang 2, cho biết, đến nay, Vinh Quang 2 chỉ còn khoảng 20% hộ đi lưới gõ (tương đương gần 200 hộ). Nhiều hộ, nhất là các hộ trẻ không còn “ham” đi lưới gõ như thế hệ trước mà chọn đi làm công nhân.

Có chung một niềm tự hào, rằng nghề lưới gõ là nghề truyền thống, là lối đánh bắt hài hòa với con cá chứ không theo kiểu tận diệt, nhiều gia đình ngư dân vẫn đang mải miết với nghề. Song, không ít trong số họ đang lo lắng về việc vắng dần những tiếng gõ tươi vui, sống động trên đầm. Ước mong về một môi trường đánh bắt hiền hòa, tuân theo quy luật tự nhiên của ngư dân nghiệp gõ vẫn da diết, khắc khoải theo những đôi đôi mắt buồn mỗi khi trở về nhà với mẻ lưới ít ỏi.

TRỌNG LỢI - NGUYỄN MUỘI